ΑΚΟΜΑ ΠΙΟ ΝΕΑ ΗΘΗ ΣΤΑ ΝΤΟΚΥΜΑΝΤΕΡ!

 Τον Οκτώβριο του 2011 και τον Νοέμβριο του 2012 γράφαμε στο παρόν ιστολόγιο για το πως έχουν αλλάξει τα πράγματα στα ντοκυμαντέρ και ειδικά, στα ντοκυμαντέρ που πραγματεύονται θέματα σχετικά με την άγρια φύση (ζωολογία). Στο τωρινό κείμενο θα αναφερθούμε στις αλλαγές στα ντοκυμαντέρ που αφορούν ζητήματα Ιστορίας και Αρχαιολογίας.

 Οι αλλαγές αυτές είναι δραστικές. Κατ΄αρχάς να αναφερθεί οτι, τα ντοκυμαντέρ αυτά προβάλλονται - τουλάχιστον σε χώρες όπως η Γερμανία - και από ιδιωτικά κανάλια. Ουσιαστικά όμως πρόκειται για παραγωγές συνδρομητικών καναλιών, όπως τα Netflix και History Channel, τα οποία και παίρνουν "την μερίδα του λέοντος" στον τομέα αυτό, σε θέματα ποσότητας. Κατά δεύτερον, αρκετές από τις παραγωγές αυτές περιλαμβάνουν ντοκυμαντέρ που έχουν να κάνουν με ψευδοαρχαιολογία, ψευδοιστορία, ψευδοθρησκεία και άλλες παραεπιστήμες, καθώς και προβολή θεωριών συνωμοσίας. Στις παραγωγές αυτές συμπεριλαμβάνονται οι σειρές του History Channel "History´s Greatest Mysteries" (2020-) και "Ancient Aliens" (2009-), καθώς και το ντοκυμαντέρ 6 επεισοδίων του Graham Hancock "Ancient Apocalypse" (2023) από το Netflix.

 Ψευδοιστορικά όμως μπορούν να θεωρηθούν και τα ακόλουθα ντοκυμαντέρ, ξεκινώντας από τα πιο πρόσφατα: "Alexander: the making of a God" (Netflix 2024) [εικ. 1], "African Queens, Season 2: Queen Cleopatra" (Netflix 2023) [εικ. 2], "Rise of Empires: Ottoman" (Netflix 2020-2022) [εικ. 3], "Colosseum" (History Channel 2022), "Roman Empire" (Netflix 2016-2019).

 Τα προαναφερόμενα ντοκυμαντέρ παρουσιάζουν μια σειρά κοινών χαρακτηριστικών, τα οποία συνοψίζονται ως εξής: (1) αφήγηση από γνωστό χολλυγουντιανό ηθοποιό (όχι κορυφαίο όνομα), (2) δραματοποιημένες σκηνές, τόσο διαλόγων, όσο και μαχών, (3) παρεμβαλόμενο σχολιασμό από "ειδικούς", κατά κύριο λόγο τριτοτέταρτους ακαδημαϊκούς, (4) φθηνά σκηνικά και κοστούμια, τα οποία συχνά δεν ανταποκρίνονται στα αντίστοιχα ενδύματα, όπλα, εργαλεία, κοσμήματα, αρχιτεκτονική της εποχής. Και αυτά είναι ενας σοβαρός λόγος να αμφισβητηθεί η έννοια του "ιστορικού ντοκυμαντέρ" που προσπαθούν να βγάλουν προς το κοινό οι εκπομπές αυτές. Για αυτό θα είναι προτιμότερο να ομιλούμε περί ψευδοιστορικών ντοκυμαντέρ. Επίσης (5) τα ντοκυμαντέρ αυτά δίνουν έμφαση σε γενικώς ασήμαντα πράγματα μεγιστοποιόντας τα, απομακρύνοντας κατ΄αυτόν τον τρόπο το κοινό από το έργο, τις προσωπικότητες και τα γεγονότα που υποτίθεται αναφέρουν.

(Netflix 2024)

 Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι το ντοκυμαντέρ 6 επεισοδίων για τον Μέγα Αλέξανδρο [εικ. 1]. Ήδη από το πρώτο επεισόδιο δώθηκε έμφαση στην φύση της σχέσης μεταξύ Αλέξανδρου και Ηφαιστίωνα, η οποία είναι σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς περίπλοκη. Η κριτική συνεπώς στράφηκε προς το πεδίο αυτό, ενω κανονικά τους ιστορικούς θα έπρεπε να τους απασχολούν ζητήματα όπως τα λάθος κοστούμια και σκηνικά, η κόμη του Αλέξανδρου (οι παραστάσεις σε νομίσματα και προτομές τον αναπαριστούν με αναστολή, χώρισμα των μαλλιών μπροστά δηλαδή. Επίσης ο Αλέξανδρος έφερε πλούσια, "λεοντώδη", κατά τον Πλούταρχο, κόμη), η εμφάνιση του Φιλίππου (ο οποίος στο ντοκυμαντέρ είναι αρτιμελής, δεν κουτσαίνει, δεν είναι μονόφθαλμος, αλλά δεν φέρει επίσης γενειάδα. Από τις γνωστές αναπαραστάσεις ξέρουμε οτι συνέβαινε το αντίθετο: ο Φίλιππος δηλ. είχε γενειάδα, είχε χάσει το μάτι του και κούτσαινε). 

 Παρόμοιες "αβλεψίες" υπάρχουν και σε άλλα ντοκυμαντέρ, π.χ. στα προαναφερόμενα "Roman Empire" και "Colosseum", στα οποία ο Κόμμοδος π.χ. αναπαρίσταται χωρίς γενειάδα, μολονότι ξέρουμε από πορτραίτα του οτι έφερε γενειάδα ως αυτοκράτωρ, ακολουθώντας την μόδα του πατρός του, Μάρκου Αυρηλίου. Οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Ιουλίου-Κλαύδιου και Φλάβιου δεν έφεραν γένια.

(Netflix 2023)

 Το ντοκυμαντέρ για την Κλεοπάτρα [εικ. 2] με παραγωγό και αφηγητή την Jada Pinkett Smith, ηθοποιό και σύζυγο του Will Smith, στηρίχθηκε στους δυο πυλώνες του φεμινισμού και του αφροκεντρισμού, παρουσιάζοντας την τελευταία βασίλισσα της Πτολεμαϊκής Δυναστείας ως μαύρη και βάζοντας την Αφροαμερικανίδα συνταξιούχο φιλόλογο καθηγήτρια Shelley P. Haley να επιμένει σε αυτό, επειδή της το είχε πει η γιαγιά της! Εξυπακούεται οτι κάτι τέτοιο ("η γιαγιά μου, μου είπε να αγνοήσω τους ιστορικούς: η βασίλισσα Κλεοπάτρα ήταν μαύρη [όπως εκείνη και εγω] και την πιστεύω, γιατί είναι η γιαγιά μου") δεν είναι και δεν πρέπει να λογίζεται ως επιστημονικό επιχείρημα, αλλά εξυπακούεται επίσης, πως, δεν είναι τυχαίο οτι το ντοκυμαντέρ αυτό προωθεί συγκεκριμένη ατζέντα.  

 Για την ιστορία, δεν αποκλείεται να ήταν η Κλεοπάτρα μιγάδα από την πλευρά της μητέρας και της γιαγιάς της, αλλά αυτές δεν ήταν Αφρικανές. Οι Πτολεμαίοι, στα πλαίσια συμμαχιών, δεν δίσταζαν να επισφραγίσουν τις σχέσεις τους με τους άλλους Επιγόνους (Σελευκίδες, Αντιγονίδες) δια γάμων.

(Netflix 2020-2022)

 Το ντοκυμαντέρ για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης τον Μάϊο του 1453 από τον Μωάμεθ Β (τον επονομαζόμενο για αυτό "Πορθητή") είναι τουρκική παραγωγή, εμπίπτει στα γενικότερα πολιτικά και γεωστρατηγικά πλαίσια της τουρκικής πολιτικής του επιτελείου του Ερντογάν (βλ. "γαλάζια πατρίδα") και ως τέτοιο, λογίζεται προπαγανδιστικό. Υπό αυτό το πρίσμα φέρει πολλά κοινά με την ταινία για το ίδιο συμβάν, η οποία είχε προβληθεί τον Φεβρουάριο του 2012 στους κινηματογράφους της Γερμανίας, μιας χώρας με υψηλό ποσοστό Τούρκων κατοίκων ως γνωστό. Και στα δυο τους - ταινία και ντοκυμαντέρ - γίνεται αναφορά μιας ψευδοπροφητείας, σύμφωνα με την οποία, την Πόλη θα την κατακτούσε ενας ηγεμόνας-πολεμιστής που θα έφερε το ίδιο όνομα με τον Προφήτη Μωάμεθ. Όπως στην ταινία, έτσι και στο ντοκυμαντέρ αποσιωπιούνται οι πολυήμερες σφαγές των Οθωμανών. Οι Τούρκοι "ακαδημαϊκοί" που σχολιάζουν, αναφέρουν οτι ο Μωάμεθ Β ήθελε να γίνει ενας νέος Μεγαλέξανδρος. Για αυτό και η κατάκτηση της Πόλης. 

 Το ντοκυμαντέρ αυτό έχει και 2ο κύκλο επεισοδίων, στον οποίον παρουσιάζεται ο αγώνας του Μωάμεθ εναντίον του Βλάντ Τέπες, του "Παλουκωτή" (ο διαβόητος "Δράκουλας"). Και στους 2 κύκλους, ο Οθωμανός σουλτάνος παρουσιάζεται ως πολεμιστής στα πεδία των μαχών, ενώ κάτι τέτοιο φέρεται να μην ισχύει. Στον 2ο μάλιστα φέρεται να εκπροσωπεί την αρμονία και την τάξη έναντι του χάους, το οποίο σκορπάει ο "επαναστάτης" Βλάντ. 

Συνοψίζοντας, βλέπουμε οτι και τον τομέα των ιστορικών-αχαιολογικών ντοκυμαντέρ, έχουμε απομακρυνθεί έτη φωτός από τις ποιοτικές παραγωγές του Michael Wood για το BBC και την σειρά "Terra X" των γερμανικών καναλιών. Πλέον τα συνδρομητικά κανάλια με "μπροστάρη" το Netflix έχουν αναλάβει τις παραγωγές δραματοποιημένων ντοκυμαντέρ αμφιβόλου περιεχομένου, στα οποία δίνεται έμφαση σε κουτσομπολίστικου τύπου ζητήματα περί της ιδιωτικής ζωής ιστορικών προσώπων. Τα οποία ιστορικά πρόσωπα παρουσιάζονται εμφανισιακά να διαφέρουν από αυτά που γνωρίζουμε βάση των πηγών. Αυτό είναι το ενα επίπεδο. Το άλλο είναι η ευρεία παρουσίαση ψευδοιστορικών και ψευδοαρχαιολογικών εικασιών, τα οποία πασσάρονται στους θεατές καλυμμένα από πομπώδεις τίτλους ή υπότιτλους που περιέχουν τις φράσεις "μυστήρια της αρχαιότητας" και δια των οποίων διάφοροι τυχάρπαστοι παρουσιάζουν τις εικασίες τους. Και δυστυχώς οι σειρές αυτές προβάλλονται και από ιδιωτικά κανάλια, στα οποία έχει ο οποιοσδήποτε πρόσβαση. Φυσικά παιδιά και έφηβοι που δεν έχουν τις γνώσεις και την εμπειρία να φλιτράρουν τις πληροφορίες αυτές, με αποτέλεσμα να τις απορροφούν και να τις αναμασούν. Και έτσι διαιωνίζεται το πρόβλημα με τις θεωρίες συνωμοσίας, καθώς αυτές αποκτούν κι άλλους οπαδούς.