ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΙΑΣ: ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ.

 Εδω και λιγες βδομαδες πληροφορηθηκαμε πως υπαρχουν δυο διαφορετικες θεατρικες ομαδες, οι οποιες εχουν ανεβασει - με διαφορα ημερων, εαν οχι βδομαδων, και μαλιστα στα δυο θεατρα της Επιδαυρου! - την τραγωδια του Σοφοκλη "Αίας" (γραμμενη και πρωτοπαιγμενη στην Αθηνα περι το 450 π.Χ.). Η μια παρασταση ειναι σε σκηνοθεσια της Συλβιας Λιουλιου και φερει τον Χαρη Φραγκουλη στον πρωταγωνιστικο ρολο. Η αλλη εχει τον Βαγγελη Θεοδωροπουλο ως σκηνοθετη και τον Νικο Κουρη ως πρωταγωνιστη. Και οι δυο θα συνεχιστουν καθ΄ολη τη διαρκεια του καλοκαιριου σε διαφορες περιοχες της Ελλαδος.

 Προκειται αραγε για συμπτωση; Και οι δυο ομαδες συμμετεχουν στο Φεστιβαλ Αθηνων. Ειναι τυχαιο γεγονος; Γιατι επιλεχθηκε η συγεκριμενη τραγωδια - η οποια, αφ΄οσον γνωριζουμε, δεν εχει σχεδον ποτε ανεβει στην ιστορια του συγχρονου ελληνικου θεατρου των τελευταιων 30 ετων; Μηπως οφειλεται στα επικαιρα γεγονοτα των τελευταιων μηνων; Μηπως οι δυο θιασοι μας κλεινουν πονηρα το ματι, οσον αφορα την μεταφορα του εργου; Μηπως κατα τους συντελεστες των παραστασεων - και ασχετως αυτων που λενε στις συνεντευξεις τους - ο Αιας συμβολιζει την αδικημενη (απο την Ε.Ε.) Ελλαδα, η οποια αγωνιζεται για την αξιοπρεπεια της;

 Ημεις απο το βημα του ιστολογιου θα αποτολμισουμε μια αλλη αναγνωση του εργου και της προσωπικοτητας του ηρωα. Η συμπαθεια μας προς το προσωπο του, καθως και σε άλλους που βρεθηκαν στην θεση του, ειναι γνωστες.

 Πρωτα και κυρια, ποιος ειναι ο Αιας; Η ελληνικη μυθολογια μας λεει, οτι ηταν γιος του βασιλια της Σαλαμινας Τελαμωνα, αδελφος του τοξοτη Τευκρου (ο οποιος αποικισε μετα τον Τρωικο πολεμο την Κυπρο και ιδρυσε την κυπριακη Σαλαμινα) και εξαδελφος του Αχιλλεα. Στην Ιλιαδα αναφερεται ως δευτερος την ταξη σε παληκαρια μετα τον Αχιλλεα. Χαρακτηριστικα του ειναι το υψος του (ειναι μεγαλοσωμος, σχεδον γιγαντας) και η ορθογωνια ασπιδα του που αποτελειται απο 7 στρωσεις δορατων βοδιων. Πρωτοστατησε σε πολλες ανδραγαθιες κατα την διαρκεια του Τρωικου πολεμου: Τουλαχιστον 3 φορες αναμετρηθηκε με τον Εκτορα, ενω μονος του απεκρουσε την επιθεση των Τρωων, οταν εκεινοι επιτεθησαν στα πλοια των Αχαιων. Προλαβε να αρπαξει το νεκρο σωμα του Πατροκλου, ενω αμυνθηκε του Οδυσσεα, οταν ο τελευταιος καταφερε να προστατεψει το νεκρο σωμα του Αχιλλεα (μαζι με τα οπλα του) απο τις επιθεσεις των Τρωων. Συμμετειχε στους νεκρικους αγωνες προς τιμην του Πατροκλου και διεκδικησε τα οπλα του Αχιλλεα που του ειχε φτιαξει ο Ηφαιστος, οχι διοτι ησαν συγγενεις, αλλα γιατι εδειξε την αριστεια του στην μαχη πολλες φορες. Υπερασπισε το στρατοπεδο και τα πλοια των συμπολεμιστων του Αχαιων και στις μεγαλες μαχες ηταν παντα παρων και ετοιμος να βοηθησει τους συντροφους του. Οι αναλυτες της Ιλιαδας επισημαινουν, οτι ο Αιας ουδεποτε βοηθηκε απο τους θεους οπως αλλοι ηρωες (π.χ. Αχιλλεας, Οδυσσεας, Διομηδης). Αυτος ο γιγαντοσωμος πολεμιστης ομως, που προσφερε τοσα πολλα, αδικηθηκε καταφωρα: Συμφωνα με τον μυθο, ο Οδυσσεας με δολο (ως συνηθως) καταφερε να δωθουν σε αυτον τα οπλα. Ο αδικημενος Αιας, θυμωμενος, σχεδιαζε να εκδικηθει σκοτωνοντας τον, οπως και τους υπολοιπους αρχηγους των Αχαιων (Αγαμεμνωνα, Μενελαο). Η Αθηνα τοτε του θολωσε τον νου και νυχτα τον οδηγησε σε ενα μαντρι προβατων, αντι στις σκηνες των αρχηγων. Οταν ο Αιας ξυπνησε και ειδε τριγυρω του τα σφαγμενα ζωα, αντιληφθηκε τι εκανε. Απο ντροπη μηπως και γελοιοποιηθει εμπρος τους αρχηγους και συμπολεμιστες του, αυτοκτονησε πεφτωντας πανω στο σπαθι του (βλ. εικ. εντ.). Στην ομηρικη Νεκυια, ο Οδυσσεας συναντιεται με το πνευμα του Αια στον Κατω Κοσμο. Ο τελευταιος ειναι ακομα οργισμενος και πικραμενος με τον βασιλια της Ιθακης, ο οποιος τον παρακαλει να συζητησουν (περασμενα-ξεχασμενα για τον Οδυσσεα το οσα προηγηθηκαν και οδηγησαν στην αυτοκτονια του Αια). Στην τραγωδια του Σοφοκλη, οι δυο αρχηγοι, Αγαμεμνων και Μενελαος ειναι που αποφασιζουν να δωθουν τα οπλα του Αχιλλεα στον Οδυσσεα αντι στον Αιαντα. Με αυτους τα εχει περισσοτερο ο ηρωας. Ο μονος που εμπιστευεται ειναι ο αδελφος του ο Τευκρος.

Αντιθετα με τον ετερο αδικημενο ηρωα, τον Φιλοκτητη (ο οποιος ειναι επισης πρωταγωνιστης τραγωδιας του Σοφοκλη) η αδικια που υπεστει ο ο Αιας δεν αποκαθισταται. Τα οπλα δεν τα παιρνει, μιας και δεν ειναι εν ζωη. Αντιθετα επισης και απο την αδικημενη Μηδεια του Ευριπιδη (τραγωδια η οποια εχει πολυπαιχτει υπο το πεπλο του φεμινισμου), ο Αιας δεν καταφερνει να παρει την εκδικηση του. Για τον γραφων ειναι βεβαιο το εξης: Ο Αιας ειναι θύμα bullying-mobbing και ως φυσικο επακολουθο, παθαινει αμοκ και θελει να εκδικηθει με το να σκοτωσει τους δυναστες του. Ειναι απιστευτο το ποσο επικαιρος μπορει να ειναι ο Σοφοκλης, αλλα και η ελληνικη μυθολογια - 2500 χρονια πριν απο την εποχη μας, παρουσιαζεται μια κατασταση παρομοια του μακελειού στο Columbine High-School! Ο Αιας, αυτος ο λεβεντανδρας, ειναι στην πραγματικοτητα ενας υπερευαισθητος και ευθραυστος ανθρωπος. Υποφερει, συνθλιβεται μεσα στον μικροκοσμο της κοινωνιας του, της οποιας το ζητουμενο ειναι να αποδειξει ποσο γενναιος ειναι ο ανδρας στον πολεμο. Σε μια κοινωνια, στην οποια θα πρεπει ανα πασα στιγμη αυτος, ο νομιμος διαδοχος του βασιλικου οικου της Σαλαμινας να αποδειξει την αριστεια του δια της πολεμικης αρετης, δια του πλουτου των λαφυρων και κατα συνεπεια να δοξασει ετσι το ονομα της οικογενειας του. Διοτι στην ομηρικη κοινωνια που περιγραφουν η ελληνικη μυθολογια, η Ιλιαδα και η ομωνυμη τραγωδια του Σοφοκλη ο ανδρας κατοχυρωνεται, υπαρχει ως ον δια της καταγωγης και της αριστειας των προγονων του - στοιχεια τα οποια καλειται να συνεχισει. Ο φοβος του Αια ειναι να μην ατιμασει την οικογενεια του. Αλλωστε και στα χωρια ακομα και σημερα, δεν κατοχυρωνεται η υπαρξη των ανθρωπων με το χαρακτηριστικο "ο γιος του ταδε"; 

 Ο Αιας λοιπον υποφερει απο αυτο το φορτιο. Συν το οτι θα ειναι παντα ο δευτερος μετα τον Αχιλλεα. Οτι και να κανει, δεν θα τον ξεπερασει ποτε. Η αρνηση των αλλων αρχηγων να παραλαβει τα οπλα του Αχιλλεα ειναι η σταγονα που ξεχειλιζει το ποτηρι. Και αντιδραει οπως αντιδραει, γιατι δεν ξερει αλλον τροπο. Στο σημειο αυτο πρεπει να γινει αλλη μια μνεια στην ευφυια του Σοφοκλη, ο οποιος εγραψε και παρουσιασε το εργο αυτο στην Αθηνα περι τα μεσα του 5ου αι. π.Χ.: Βρισκομαστε περι τις 4 δεκαετιες μετα τους νικηφορους Περσικους Πολεμους και 3 πριν τον καταστροφικο Πελοποννησιακο Πολεμο. Η Αθηνα ειναι η ισχυροτερη πολη-κρατος. Στις Τεχνες και τα Γραμματα κυριαρχουν το Καλλος και το Κλεος. Κι ομως ο Σοφοκλης τολμαει να ριξει το αγκαθακι του στους συγχρονους του: Σε μια εποχη που θα περιμενε κανεις εργα να εξυμνουν την Αριστεια, ο Αθηναιος τραγωδος μιλαει για τον μετριο. Εκει που θα επρεπε να αποθεωνεται το Κλεος, αναφερεται η ψυχολογια του αδικημενου - και ηττημενου. Ο Σοφοκλης τολμαει να ασκησει κριτικη στην γεματη επαρση για το μεγαλειο της αθηναικη κοινωνια της εποχης του μιλωντας για τα ψυχολογικα προβληματα των ηρωων του Τρωικου Πολεμου. Τολμαει να κοιταξει πισω απο τα παραβαν. "Την λεει" εμεσως στους συμπατριωτες του, που λογω της τοτε πολιτικης και οικονομικης καταστασης ειχαν "την μυτη ψηλα": "Παν μετρον αριστον ανδρες Αθηναιοι, ειδεμη θα καταληξουμε ολοι σαν τον Αιαντα". Δεν εισακουστηκε. Το επικαιρο ανεβασμα της κατα τα αλλα ιδιαιτερης ,αλλα μεχρι προτινος ξεχασμενης αυτης τραγωδιας απο δυο διαφορετικους θιασους δεν εξυπηρετει την ματια που αναφερουμε εδω, αλλα οπως γραφουμε και στην αρχη του κειμενου, ειναι πιο πιθανον ο Αιας να χρησιμοποιηθει ως εφαλτηριο για να στηλιτευσει την υπαρχουσα πολιτικη και οικονομικη κατασταση. Αλλωστε το κεντρο βαρους και στις δυο παραστασεις πεφτει στην αυτοκτονια του ηρωα και στο κατα ποσο δικαιουται για αυτον το λογο να εχει μια αξιοπρεπη ταφη.