ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ Η.Π.Α.

Στο κειμενο www.notis-o-talas.blogspot.de/2009/12/blog-post_14.html αναφερομασταν σε μια πιθανη μεθοδολογια εκ μερους μας ως προς την ερμηνευτικη προσεγγιση της ελληνικης μυθολογιας. Σε κειμενο της επομενης χρονιας ωστοσο (www.notis-o-talas.blogspot.de/2010/06/blog-post_26.html) αναγνωριζαμε οτι η κατανοηση των αρχαιελληνικων μυθων θα ειναι πληρεστερη, εαν ριξουμε μια ματια στο παρελθον μιας αλλης χωρας, των Η.Π.Α. Αυτο τοτε, εφ' αφορμης της προσωπολατρειας πλειαδας Αμερικανων προς τραγουδιστες και ηθοποιους του Χολλυγουντ - ενα ειδος θρησκευτικης προσηλωσης που ξεπερναει τα ορια της καθε εφημερης μοδας και παραμενει ως και τις μερες μας επικαιρο. Για αυτο και θα ειναι ωφελιμο να ριξουμε μια ματια στο παρελθον της χωρας αυτης, ωστε να κατανοησουμε γιατι εχουν ετσι τα πραγματα εκει.

 Κατ' αρχας να θυμηθουμε, οτι οι Η.Π.Α. ειναι ενα σχετικα συγχρονο εθνος, το οποιο προεκυψε απο την συνεχη μεταναστευση σε αυτο, κυριως Ευρωπαιων, απο τον 16ο αιωνα και επειτα. Ακομη δε, Αφρικανων, οι οποιοι εφτασαν στον Νεο Κοσμο ανευ θελησης, ως σκλαβοι. Τους τελευταιους 2 αιωνες, αρκετοι λατινοφωνοι απο την Κ. Αμερικη εισρρεουν στις Η.Π.Α. Οι γηγενεις πληθυσμοι, οι οποιοι επικρατησε να ονομαζονται συμβατικα "Ινδιανοι", εχουν παραγκωνιστει απο τους λευκους, ζωντας πλεον σαν τσιγγανοι σε καταυλισμους. Η γενοκτονια εναντι των γηγενων ειναι ενα απο τα μελανα κεφαλαια της αμερικανικης ιστοριας. Αλλα δεν αποτελει το θεμα του παροντος κειμενου.

 Οι Η.Π.Α. υπηρξαν απο γεννησιμιου τους λοιπον, ενα χωνευτηρι λαων και πολιτισμων. Ολους αυτους τους ενωσε το νεο ξεκινημα στην καινουργια τους πατριδα, η αισθηση οτι ανηκουν σε ενα εθνος και μοιραζονται, παρα τις εμφανεις μεταξυ τους διαφορες, κοινα στοιχεια. Ολοι αυτοι ειναι Αμερικανοι. Και η συλλογικη μνημη ("kollektives Gedächtniss") του εθνους τους ειναι πιο προσφατη απο την αντιστοιχη ελληνικη. Επισης, αντιθετα απο την αρχαιοελληνικη μυθολογια και την πιθανοτητα η' οχι να υπηρχαν μυθοι κατα την Εποχη του Χαλκου στην Ελλαδα (βλ. για αυτο στο κειμενο της 14/12/2009 εντ.), ηδη απο νωρις υπηρξαν στις Η.Π.Α. γραπτα στοιχεια: Τα εργα λ.χ. των James Fenimore Cooper (Ο Ελαφοκυνηγος, ο τελευταιος των Μοικανων), Mark Twain (Τομ Σωγιερ, Χαλκμπερρυ Φινν, η καλυβα του μπαρμπα Θωμα), W. Irving (Ριπ Βαν Ουινκλ, ο ακεφαλος καβαλλαρης). Αλλα και των O. Wister (Ο ανθρωπος απ' την Βιρτζινια) και E. Hough (Το σιδερενιο τερας). Υπηρξαν εκτος αυτων και χρονικογραφοι και βιογραφοι, που εγραψαν για τα εργα και τις ημερες διαφορων προσωπων. Συν τοις αλλοις, δυο μορφες τεχνης που εξελιχθηκαν στις Η.Π.Α., τα κομικς και ο κινηματογραφος, συνεβαλλαν στην διατηρηση της πολιτιστικης συλλογικης μνημης της Αμερικης.

 Ενα αλλο στοιχειο της αμερικανικης μυθολογιας ειναι ο διαχωρισμος μεταξυ υπαρκτων και φανταστικων προσωπων. Τελευταια στοιχεια μας λενε οτι φιγουρες, οπως οι Pecos Bill (αρχετυπο των καουμποις και κατι σαν Ηρακλης της Αγριας Δυσης, αφου οταν ηταν μωρο στραγγαλισε εναν κροταλια και ως εφηβος σκοτωσε ενα πουμα με τα χερια του. Αλλοι μυθοι τον θελουν, ειτε να πιανει με το λασο, ειτε να ιππευει εναν ανεμοστροβιλο), Paul Bunyan (αρχετυπο του ξυλοκοπου, απο μια εποχη, οπου στις βορειες και ΝΔ πολιτειες των Η.Π.Α. αφθονουσαν τα δαση), John Henry (αρχετυπο του Αφροαμερικανου σκλαβου και ηρωας της αμερικανικης εργατιας. Πεθανε απο εξαντληση, αφου νικησε μια ατμομηχανη σε διαγωνισμο για το ποιος θα σφυριλατησει πιο γρηγορα τις ραγιες.) θεωρουνται πλεον "fakefolks": Φιγουρες που εφευρεθηκαν πολυ αργοτερα και δεν βασιζονται σε λαικες παραδοσεις. Προφανως ισχυει το ιδιο και για τις μορφες των Uncle Sam και Columbia (γυναικεια μορφη, εμπνευσμενη απο το αγαλμα της ελευθεριας, ντυμενη με χλαμυδα στα χρωματα της αμερικανικης σημαιας), οπως και για τον Μπιγκφοοτ η' Σασκουωτς των δασων της Β. Αμερικης. Ο δαιμονας Βεντιγκο αντιθετως, ελκει την καταγωγη του στις παραδοσεις ινδιανικων φυλων του Καναδα.

 Ακολουθως θα προσπαθησουμε να κανουμε μια προσεγγιση στην αμερικανικη μυθολογια κατα χρονολογικη σειρα:  

(1) 17ος - μεσα 19ου αι.: Εποχη των πιονιερων και ιχνηλατων

 Η εποχη αυτη, μετα την ανακαλυψη της Αμερικης και τις πρωτες μεταναστευσεις, συμπιπτει με τους πολεμους των αποικων εναντι του βρετανικου στεμματος. Στα 1776 υπογραφουν την Διακυριξη της Ανεξαρτησιας τους και ονομαζονται Η.Π.Α. Ο πολεμος θα κρατησει μεχρι το 1783, ενω θα επαναληφθει για λιγο ομως, στα 1812. Μεταξυ 1835 και 1836, οι νεοσυστατες Η.Π.Α. θα εισβαλλουν στο Τεξας και στα 1846 με 1848 θα πολεμησουν εναντιον του Μεξικου. Αλλα γεγονοτα της εποχης περιλαμβανουν την περιφημη δικη στο Σαλεμς Λοτ, την επιχειρηση των Λιους και Κλαρκ στις αρχες του 19ου αιωνα και την πολιορκια του οχυρου Αλαμο στο Τεξας, το οποιο θα αποτελεσει το Μεσολογγι η' τις Θερμοπυλες για τις Η.Π.Α. Αυτη η φαση ληγει στα 1848 περιπου, με το ξεσπασμα του πυρετου του χρυσου στην Καλιφορνια και την μετακινηση πολλων προς τα Δυτικα, εις εξευρεση μιας καλυτερης ζωης.

 Οι πρωταγωνιστες της εποχης εκεινης, ολοι τους πραγματικα προσωπα, περιλαμβανουν προσωπικοτητες, σαν τον Βενιαμιν Φραγκλινο και τον Γεωργιο Ουωσινγκτον, στρατηγο και πρωτο προεδρο των Η.Π.Α. Το αρχετυπο της εποχης, οπως απεικονιζεται και στην εικ. 1, ειναι ο κυνηγος/ εξερευνητης με σκουφο απο δερμα ραγκουν, καστορα η' κουναβιου. Ο πρωτοπορος, ο ινχηλατης ενος νεου κοσμου, που ζει στα δαση και εχει φιλικες σχεσεις με τους Ινδιανους. Γνωστοι αμερικανοι ηρωες του ειδους ηταν οι Daniel Boone, Davy Crockett, Jim Bowe και Kit Carson. Ειτε οι ιδιοι, ειτε οι βιογραφοι τους κατεγραψαν τις περιπετειες τους. Ακομα και εν ζωη οι τεσσερεις αυτοι πιονιεροι λατρευτηκαν απο τους συνανθρωπους τους. Βεβαια ειναι παντα δυσκολο να κρινει κανεις καποιες απο τις περιπετειες τους, οπως π.χ. πως νικουσαν αρκουδες (οι grizzly bears των αμερικανικων δασων) οπλισμενοι μονο με μαχαιρι... Ωστοσο, τα αρχετυπα αυτα συμβολιζουν μια Αμερικη στο ξεκινημα της. Μια Αμερικη σχεδον αγνη, γεματη δαση, χιονισμενα βουνα, τρεχουμενα ποταμια. Αλλοι ηρωες της εποχης εκεινης περιλαμβανουν Ινδιανους, οπως τις Pokachondas και Sacagawea, καθως και τον Ποντιακ. Εκεινης της εποχης χαρακτηριστικος Ινδιανος ηταν ο Υροκεζος, ο οποιος απεικονιζεται με ξυρισμενο κεφαλι, εκτος απο ενα κομματι, το οποιο εχει χτενισει σε σχημα λοφιου. Οι Υροκεζοι ζουσαν κοντα στην περιοχη που σημερα βρισκεται η πολη της Νεας Υορκης.

(2) Μεσα με τελη 19ου αι. : Εποχη των καουμποις

 Στην δευτερη φαση εχουμε την επεκταση των μεταναστων της αμερικανικης ηπειρου προς τα δυτικα και τα νοτια. Στην αρχη με αμαξες και ζωα. Στην συνεχεια, επεκτεινεται και ο σιδηροδρομος (Oregon Trail 1830, California Trail 1843). Στα γεγονοτα της εποχης περιλαμβανεται ο εμφυλιος πολεμος μεταξυ των βορειων και των νοτιων πολιτειων, κατα τα ετη 1863 με 1865. Ο πολεμος ληγει με νικη του βιομηχανοποιημενου Βορρα εναντι του Νοτου, ο οποιος βασιζεται στην εργατικη παραγωγη απο τα χερια των μαυρων σκλαβων. Οι κοινωνικες αδικιες, οι προσπαθειες αστικοποιησης στις νεοσυστατες πολιτειες δυτικα, κεντρικα και νοτια της ηπειρου, η επιβολη του νομου, αλλα και της βιας δια των ρεβολβερ, γεννουν καινουργια αρχετυπα: Ο καουμποις που απολαμβανει την ελευθερια του στις ευφορες κοιλαδες, ο σεριφης που θα ασκησει τον νομο, αλλα και ο παρανομος που θα τα βαλει με το κατεστημενο επειδη αδικηθηκε, θα σταθουν τα συμβολα της εποχης τους. Πριν και μετα τον εμφυλιο, θα υπαρξουν οι range wars, στους οποιους η καθε πλευρα θα θελησει να επιβαλλει τους δικους της κανονες, εφοσον τα βλεπει ολα απο την δικη της οπτικη: Οι μεν γεωργοι και γαιοκτημονες θα βαλουν συρματοπλεγματα και φρακτες για να προστατεψουν τα κτηματα τους. Οι δε καουμποιδες, κτηνοτροφοι και οσοι εχουν συμφεροντα απο τον σιδηροδρομο, θα εναντιωθουν. Το αποτελεσμα θα γραφτει με αιμα...

 

 Παραλληλα, οι πολεμοι εναντιον των ινδιανικων φυλων θα συνεχιστουν μεχρι και το τελος του 19ου αι. Η αντισταση των Sitting Bull και Geronimo δεν θα φερει δυστυχως αποτελεσματα. Οι δυο αυτοι Ινδιανοι αρχηγοι θα γνωρισουν πολυ αργοτερα την καταξιωση τους απο τους λευκους εποικους της χωρας τους. Θεωρουνται δε σημερα εικονικες μορφες. Αλλοι ηρωες της εποχης εκεινης, οι οποιοι εχουν διατηρηθει στην συλλογικη μνημη των Αμερικανων, ειναι οι Buffalo Bill, "Wild Bill" Hickock, και Calamity Jane. Επισης, παρανομοι, οπως οι Billy the Kid και Jesse James, ανθρωποι του νομου, σαν τον Wyatt Earp και ο πλεον εικονικος προεδρος των Η.Π.Α., ο Αβρααμ Λινκολν. 

(3) Αρχες με μεσα 20ου αι.: Εποχη των γκανγκστερς

 Στις αρχες του 20ου αι. εχει ηδη ξεκινησει η αστικοποιηση στις Η.Π.Α. Εμφανιζονται πολεις μεγαθηρια, οπως η Νεα Υορκη και το Σικαγο. Η βιομηχανικη επανασταση συντελεστηκε με μεγαλη επιτυχια στον Νεο Κοσμο. Εδω ηταν που ο Εντισον ανακαλυψε και προωθησε τον ηλεκτριμσο. Εδω, που ο Φορντ κατασκευασε το αυτοκινητο και οι αδελφοι Ραιτ καταφεραν να κανουν το πρωτο αεροπλανο να πεταξει πραγματικα. Οι εφευρεσεις αυτες προωθηθηκαν με το καταλληλο μανατζμεντ, ωστε να εχουμε τα αποτελεσματα του σημερα. Συν τοις αλλοις, η ανακαλυψη πετρελαιου στο Τεξας και την Οκλαχομα εδωσε ακομα μεγαλυτερη ωθηση στην αμερικανικη οικονομια. Υπηρξαν βεβαια καποιες ατυχιες, οπως το κραχ του 1929, αλλα ευτυχως αυτες ξεπεραστηκαν με τις καταλληλες κινησεις. Οι Η.Π.Α. βγηκαν νικητες απο τον Β' Π.Π. και η ανοδος του απο τοτε συνεχιζεται.

 Στην εισαγωγη της μεταφρασης του μυθιστορηματος "Ζορρο, η καταρα του Καπιστρανο", απο τις εκδοσεις Αιγοκερως, αναφερεται οτι οι γκανγκστερς ειναι η φυσικη συνεχεια των παρανομων καουμποιδων της Αγριας Δυσεως. Μονο που το εγκλημα πλεον λαμβανει χωρα στα αστικα κεντρα. Οι γκανγκστερς, η Μαφια, εγιναν κυριως μεσα απο τον κιν/φο και τα φιλμ νουαρ γνωστοι. Για καποιους ηρωοποιηθηκαν. Τα πιο γνωστα ονοματα ειναι των Αλ Καπονε, Λακι Λουτσιανο και Μπαγκσι Σιγκελ. Μην ξεχνουμε, οτι η αυτοδικια στις Η.Π.Α. εχει παρελθον. Ηδη απο την πρωτη φαση, οταν τα πραγματα στις αποικιες ηταν χαοτικα και ο καθενας θα επρεπε να προστατευσει το βιος του με καθε κοστος. Ακομα και στην Αγρια Δυση το λυντσαρισμα και οι βεντετες εδιναν και επαιρναν. Πως θα μπορουσε να ειναι αλλιως στα αστικα κεντρα; Αλλωστε ακομα και σημερα, πολλοι στις Η.Π.Α. διαθετουν οπλα στα σπιτια τους και σε αρκετες αμερικανικες ταινιες αφηνεται να εννοηθει, οτι πολλες φορες η αστυνομια δεν μπορει να επιβαλλει τον νομο, οποτε ο καθενας παιρνει την κατασταση στα χερια του... Αυτα, σε συνδυασμο με την επομενη φαση...

(4) 3η δεκαετια 20ου αι. - σημερα : Εποχη των υπερηρωων

 Οπως ειδαμε, η 3η φαση στην αμερικανικη ιστορια, με την υπαρξη αυτοδικιας, βεντετας, μαφιας και κοινωνικων αδικιων δημιουργει τις προυποθεσεις για την αμεσως ακολουθη. Ο μεσος Αμερικανος εκεινης της εποχης αισθανθηκε το κενο. Χρειαζεται καποιος αλλος να επιβαλλει τον νομο, εκει που η αστυνομια δεν μπορει. Χρειαζεται καποιος, για να προστατεψει τον μικρο και ανισχυρο απο τους γκανγκστερς, αλλα και τους διεφθερμενους αστυνομικους και πολιτικους. Και εγενετο ο υπερηρωας! 

 

 Οι υπερηρωες ειναι εντελως φανταστικα προσωπα. Δεν βασιζονται σε πραγαμτικους ανθρωπους, αλα μπορουν να εμπνευστουν απο αυτους. Ξεκινησαν την καρριερα τους ως πρωταγωνιστες pulp fiction ιστοριων, οπως ο Ζορρο και ο Shadow. Στη συνεχεια ομως, εγιναν δημοφιλεις χαρις στο νεο μεσο του εικονογραφημενου περιοδικου, του κομικ. Ο πρωτος υπερηρωας ειναι ο Σουπερμαν, ο οποιος εμφανιζεται λιγο πριν τα μεσα της δεκαετιας του ' 30. Ο Σουπερμαν ειναι ενας εξωγηινος του πλανητη Κρυπτον. Διαθετει υπερφυσικη δυναμη και ταχυτητα, οξυμενες αισθησεις, ειναι ατρωτος και μπορει να πεταει. Ζει στην Μετροπολη και χρησιμοποιει την ταυτοτητα του αδεκαστου ρεπορτερ Κλαρκ Κεντ για να μην αποκαλυφθει. Στον αντιποδα του στεκεται ο κατα καιρους συνεργος του στην καταπολεμηση του εγκληματος, ο Μπατμαν. Ο Μπατμαν δεν διαθετει υπερδυναμεις, απλα ειναι εινας ανδρας, ο οποιος ασκειται τακτικα. Κατω απο την μασκα του Μπατμαν κρυβεται ο πολυεκατομμυριουχος Μπρους Γουειν, ο οποιος ειδε τους γονεις του να δολοφονουνται οταν ηταν παιδι. Απο τοτε, ορκιστηκε να πολεμα το εγκλημα. Τα πρωτα χρονια της εμφανισης του, ο Μπατμαν πολεμα γκανγκστερς και μαφιοζους, ενιοτε δε τρελους επιστημονες. Διολου τυχαιο, αφου ειναι παιδι της εποχης του, του οικονομικου κραχ, της ποτοαπαγορευσης και των φιλμ νουαρ. Το πεδιο δρασης του ειναι η σκοτεινη Γκοθαμ Σιτυ. 

 

 Στο συμπαν της DC comics, οι υπερηρωες της Σουπερμαν και Μπατμαν ζουν σε φανταστικες πολεις, σαν την Μετροπολις και την Γκοθαμ. Ετσι, ο αμερικανος αναγνωστης αποστασιοποιειται, συνειδητοποιωντας οτι προκειται για φανταστικη λογοτεχνια. Αντιθετα, οι ηρωες της Marvel comics, οπως ο Σπαιντερμαν, ο Αιρον Μαν και ο Χαλκ, δρουν στην πραγματικη Αμερικη, στη Νεα Υορκη η' στο Λος Αντζελες. Ετσι ομως, ο Αμερικανος τους αντιλαμβανεται ως τμημα του πραγματικου κοσμου. Κατ' αυτον τον τροπο, οι ηρωες αυτοι μπουν να αφομοιωθουν πιο αμεσα απο το κοινο. Ακομη, επειδη δημιουργηθηκαν μετα τα μεσα του 20ου αι., φερουν τις επιρροες της εποχης εκεινης πανω τους. Τοτε δηλ. ηταν αγαπητες στους νεους ταινιες με εξωγηινους και πειραματα, οπως οι "The Maze", "The beast from outer space", "The Fly", "The day the earth stood still" κ.α. Κατ' αυτον τον τροπο λοιπον, γινεται κατανοητο, γιατι ο Σπαιντερμαν και ο Χαλκ αποκτουν τις δυναμεις τους απο πειραματα που πηγαν λαθος και γιατι οι εχθροι τους εχουν παρομοιες δυναμεις. 

 

 Στο ενδιαμεσο της εποχης του Μπατμαν και του Σπαιντερμαν μεσολαβησε ο Β' Π.Π. Παιδι της περιοδου εκεινης ηταν ο Καπταιν Αμερικα, ενας ηρωας με κοστουμι στα χρωματα της αμερικανικης σημαιας, που μαχονταν για τα ιδανικα της χωρας του εναντιον του Αξονα. Ενας ηρωας προπαγανδα, στα προτυπα του θειου Σαμ. Ο ηρωας αυτος επαναπροσδιορισθηκε μετα τον πολεμο και επανεμφανιστηκε. Πλεον αποτελει εναν απο τους πιο εικονικους χαρακτηρες στο πανθεον των αμερικανων υπερηρωων.

 

 Στη συνεχεια, εκτος απο τους υπερηρωες, μυθοι της μοντερνας Αμερικης αποτελουν οι λεγομενοι "urban legends", αστικοι θρυλοι δηλαδη που εχουν να κανουν κυριως με δολοφονιες και εγιναν μεσω ταινιων οπως "Psycho"  η' "Texas Chainsaw massacre" γνωστοι. Το θεμα τους δε, βασιζεται σε πραγματικα περιστατικα. Δυστυχως υπαρχει και αυτη η πλευρα της Αμερικης. Οπως και τα περιστατικα στο λυκειο Columbine και εκεινο στον κινηματογραφο πριν απο μερικους μηνες. Μεσω της τεχνολογιας εχουν πλεον περασει ηδη στην συλλογικη μνημη, οχι μονον των Η.Π.Α...