ΜΙΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΡΤΟΦΟΛΙΩΝ (aka A Wallet Archaeology).

Σε προηγουμενα κειμενα (βλ. links εδώ) ειχαμε αναφερθει στις απαρχες της αρχαιολογιας ως χομπυ εξεχοντων μελων των ευρωπαικων μεγαλοαστικων ταξεων του 19ου αιωνα, χομπυ το οποιο υποστηριχθηκε απο αυτοκρατορες και βασιλεις ευρωπαικων θρονων που επαιξαν τον ρολο του πατρωνα και ενταχθηκε στα πλαισια της αποικιοκρατικης πολιτικης των Μεγαλων Δυναμεων απο το τελευταιο τεταρτο του 19ου και εως και το πρωτο τεταρτο του 20ου αιωνα. Νοοτροπιες, κρατη, συνορα και πολιτικες γραμμες αλλαζουν μετα το τελος του Β΄ΠΠ: Τοσο το κλιμα του Ψυχρου πολεμου μεταξυ των πρωην συμμαχων που ακολουθει, το τελος της αποικιοκρατιας, αλλα και οι αλλαγες στα εκπαιδευτικα συστηματα πολλων χωρων - που εχουν ως συνεπεια να επιτρεπεται να εισαγωνται στις ανωτερες βαθμιδες (πανεπιστημια) με αντικειμενικοτερα κριτηρια και μελη των κατωτερων κοινωνικων ταξεων - κυριως ομως οι κοινωνικες, πολιτικες και οικονομικες αλλαγες στην αντιπερα οχθη του Ατλαντικου (π.χ. το κινημα για τα δικαιωματα των Αφροαμερικανων, η αντισταση στον πολεμο του Βιετναμ και τα συνεπακολουθα του που οδηγησαν στα γεγονοτα του Μαιου 1968 στη Γαλλια και σε αλλες ευρωαπικες χωρες), συνετελεσαν ωστε να καθιερωθει πρωτα στις ΗΠΑ το κινημα της "Νεας Αρχαιολογιας" (New Archaeology): Απο εδω και στο εξης δεν θα δινοταν πλεον εμφαση αποκλειστικα και μονο στην στειρα στυλιστικη αναλυση και στην περιγραφη αρχαιολογικων αντικειμενων. Η Αρχαιολογια δεν θα λογιζοταν απλα μονο ως Kunstgeschichte των αρχαιων πολιτισμων. Το βαρος ριχνοταν στην αναλυση και την ερμηνεια των αρχαιολογικων δεδομενων, τα οποια αποτελουνται απο ευρηματα καθημερινης χρησης: Απλες πρακτικες και μορφες ενταφιασμων, οικισμοι, χειροποιητη κεραμεικη εμπαιναν πλεον στο πρωτο πλανο, εν αντιθεσει με τις πρακτικες των προηγουμενων δεκαετιων, κατα τις οποιες οι αρχαιολογοι - οι περισσοτεροι χομπιστες, μελη των ανωτατων κοινωνικων στρωματων - ενδιαφερονταν μονο για πολυτελεστατους ναους, ταφους, ανακτορα, διακοσμημενη κεραμεικη, χρυσα αντικειμενα (νομισματα, κοσμηματα κτλ.). Μεσα ομως απο τα απλα αντικειμενα καθημερινης χρησης μπορει ο συγχρονος αρχαιολογος να μαθει για την ζωη των ανθρωπων που τα κατασκευασαν και τα χρησιμοποιουσαν. Η Αρχαιολογια, οντας ανθρωπιστικη επιστημη, απευθυνεται στον ανθρωπο. Και ο συγχρονος, καθημερινος ανθρωπος δεν ενδιαφερεται και πολυ για το πως περνουσαν οι ελιτ των αρχαιων πολιτισμων: Ανεκαθεν και διαχρονικα, η καθε ελιτ περνουσε καλα. Το θεμα ειναι πως περνουσε την ζωη του ο απλος ανθρωπος, με τον οποιο πιθανον ειναι να ταυτιστει καλυτερα ο συγχρονος μικρο- και μεσοαστος. Σε αυτον θα επρεπε να απευθυνεται η Αρχαιολογια μεσω εκθεσεων, εκπαιδευτικων προγραμματων, διαλεξεων, ξεναγησεων και αλλων δραστηριοτητων. Τον απλο ανθρωπο πρεπει να προσεγγισει η επιστημη. Διοτι αμα χαθει το ενδιαφερον, θα χαθει και η επιστημη. 

1. Γυναικειο πορτοφολι σε σχημα μικρης τσαντας (20ος αι.)

 Στη σημερινη εποχη υπαρχει θεματικη πληθωρα και ενα σωρο παραδειγματα, απο τα οποια μπορει να εμπνευστει ο αρχαιολογος. Το ιστολόγιο του Αμερικανου Bill Caraher προσφερει διαφορα τετοια παραδειγματα: Οι ξυλινες ταβλες λ.χ. που χρησιμοποιουνται κατα κορον στις αγροτικες περιοχες της Ελλαδος εχουν παρουσιαστει σε κειμενο του Caraher που δειχνει τις διαφορες χρησεις των. Και ναι, και αυτο ειναι Αρχαιολογια! Γιατι οπως ενας νομικος ξεκιναει, βαση της επιστημης του, να αντιλαμβανεται τα πραγματα απο νομικης πλευρας, ετσι και ο αρχαιολογος παρατηρει τα αντικειμενα εστιαζοντας στον πιθανο τροπο χρησης τους.

 Στο παρων κειμενο θα επιχειρησουμε και εμεις να κανουμε κατι παρομοιο, παιρνοντας ως δεδομενο ενα αντικειμενο καθημερινης χρησης του συγχρονου πολιτισμου: Το πορτοφολι. Και αυτο διοτι θεωρουμε πως μεσω της τυπολογιας και σημειολογιας του πορτοφολιου μπορουμε να καταλαβουμε την κοινωνια καλυτερα. Το πορτοφολι εχει διττη σημασια για εμας, καθως ειναι μεν ενδεικτικο των οικονομικων συναλλαγων, συναμα ομως ειναι ενα αντικειμενο, η μορφη του οποιου εχει επηρρεαστει απο τις συναλλαγες αυτες, αλλα εχει επηρρεασει ταυτοχρονα και την κοινωνια.

2. Ανδρικο δερματινο πορτοφολι αποκλειστικα για την αποθηκευση κερματων (2ο μισο 20ου αι.)

 Τα πρωτα πορτοφολια υπηρξαν τα πουγγια, αλλα και αυτοσχεδια σε σχημα σακκουλιου, απο υφασμα ή δερμα που δενονταν κομπο. η χρηση τους ηταν να προφυλλασουν τα κερματα. Τα χαρτονομισματα εμφανιστηκαν πολυ αργοτερα, περι τους 18ο-19ο αιωνα και ηταν μεγαλυτερα σε μεγεθος απο τα σημερινα χαρτονομισματα. Για αυτο και τοτε τα ειδικα πορτοφολια που χρησιμοποιουνταν εμοιαζαν με μικρους χαρτοφυλακες-τσαντες που τοποθετουνταν μεσα σε τσεπες παλτων και σακακκιων, αλλα οχι παντελονιων λογω του μεγεθους τους.

 Τοτε εμφανιστηκαν και τα γυναικεια πορτοφολια που εμοιαζαν με μικρα τσαντακια, οπως της εικ. 1. Το σχημα αυτο συνεχισε και εν μερει συνεχιζει να υπαρχει. Ενα αλλο σχημα γυναικειου πορτοφολιου θυμιζει μακροστενο, ορθογωνιο χαρτοφυλακα μικρου μεγεθους ή μοντερνο τσαντακι χειρος. Στο σχημα αυτο τα χαρτονομισματα τοποθετουνται οριζοντια σε θηκες χωρις να διπλωνονται ή να τσαλακωνονται. Αυτο ειναι διαφορετικο στα ανδρικα πορτοφολια, τα οποια ειναι μεν ορθογωνια, αλλα διπλωνονται στη μεση εξασφαλιζοντας μικροτερο, τετραγωνο σχημα που χωραει μεσα στις τσεπες του παντελονιου (εικ. 4-5). Υλικα κατασκευης, χρωματα και τροποι κλεισιματος-κουμπωματος σε ανδιρκα και γυναικεια πορτοφολια ποικιλουν, το σχημα τους ομως ειναι το κατ΄εξοχην χαρακτηριστικο γνωρισμα για την σημειολογια της χρησης τους.

3. Ανδρικο (ή unisex) πορτοφολι για κερματα και χαρτονομισματα (τελευταιο τεταρτο 20ου αι.)

4. Ανδρικο δερματινο πορτοφολι (΄90ς-΄00ς)

5. Ανδρικο (ή unisex) πορτοφολι (αρχες μιλλενιουμ - ΄00ς)

Παρατηρωντας τις δυο τελευταιες φωτογραφιες (εικ. 4-5) διαπιστωνουμε τις διαφορες εντος δυο-τριων δεκαετιων περιπου: Τα σημερινα πορτοφολια (εικ. 5) οχι μονο τεινουν να ειναι ακομα μικροτερα σε μεγεθος απο πριν, αλλα διαθετουν και περισσοτερες θηκες για πιστωτικες καρτες, καρτες ιατρικης περιθαλψης, ασφαλισης αυτοκινητου, τηλεκαρτες, ταυτοτητες - θηκες οι οποιες ειναι τετραγωνες και διαφανεις. Οι θηκες αντιθετως για κερματα και χαρτονομισματα ολο και μειωνονται - ενα τετοιο πορτοφολι (εικ. 5) φερει μια θηκη για χαρτονομισματα, εναντι των πορτοφολιων των ΄80ς και ΄90ς (εικ. 4) που ειχαν τουλαχιστον 2-3 τετοιες θηκες. Αυτο ειναι μια ενδειξη των οικονομικων συναλλαγων την σημερινης κοινωνιας, οι οποιες διεκπεραιωνονται κυριως ή αποκλειστικα με την χρηση καρτων. Να λοιπον πως μπορει η αρχαιολογικη μεθοδολογια να χρησιμοποιηθει και σε τετοιου ειδους αντικειμενα καθημερινης χρησης της σημερινης εποχης και να βγαλει συμπερασματα, τοσο για την χρηση των, οσο και για την εποχη τους.