ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ Α. Ε.

Η πλοκη του πασιγνωστου μυθιστορηματος του E. Hemingway, The snows of Kilimanjaro (το οποιο μεταφερθηκε πειστικα στην μεγαλη οθονη την δεκαετια του 1950 με τον Gregory Peck στον πρωταγωνιστικο ρολο) περιστρεφεται γυρω απο το περιφημο "αινιγμα της λεοπαρδαλης": Λεγεται οτι στην χιονισμενη κορυφη του υψηλοτερου αυτου βουνου της Αφρικης βρισκεται, ταριχευμενο απο το κρυο, το πτωμα μιας λεοπαρδαλης. Κανεις δεν γνωριζει πως και γιατι βρεθηκε το ατυχο ζωο σε τοσο μεγαλο υψομετρο, τοσο μακρια απο τις σαβανες και τα δαση, στα οποια συνηθως συχναζει.

Ο ιδιος γριφος, με διαφορετικους πρωταγωνιστες και υπο ανομοιες - τουλαχιστον επιφανειακα - συνθηκες, μοιαζει να ισχυει και στην περιπτωση του περιφημου ναυαγιου του Ulu Burun. Ανεκαλυφθηκε απο δυτες στις ακτες της νοτιοανατολικης Τουρκιας και λογω του περιεχομενου του χρονολογειται στον 13ο. αι. π.Χ. Αποτελει δε χρονοκαψουλα και αντικατοπριζει τοσο τις οικονομικες και εμπορικες συνθηκες της Υστερης Εποχης του Χαλκου, οσο δε και τους δρομους που ακολουθουσαν τοτε οι ναυτικοι, ταξιδευοντας στον "οινωπα ποντο" κατα τον Ομηρο - την θαλασσα της Μεσογειου.

Σε παρομοιες σκεψεις μπορει να ερθει και καποιος, βλεποντας απλως και μονο αντικειμενα οπως ο μικρος σκαραβαιος με το "kartousche" του φαραω Αμενωφι ΙΙΙ, πατερα του αιρετικου Αχενατων, που βρεθηκε στην Ροδο, σφραγιδολιθους απο την Μεσοποταμια στην Θηβα, θραυσματα τοιχογραφιων, καθαρα αιγιακης/μινωικης θεματογραφιας και τεχνικης απο την Tell el-Daba/Auaris (Αιγυπτος), Tel Kabri (Ισραηλ), Quatna (Συρια), Μιλητος(Μ. Ασια), καθως και τονους μυκηναικων αμφορεων (Υστερη Εποχη Χαλκου) και γεωμετρικων σκυφων (Πρωιμη Εποχη Σιδηρου) σε περιοχες της Συροπαλαιστινης και της Κατω Ιταλιας και Σικελιας. Και ευλογα διερωταται, πως μπορει να βρεθηκαν σε τοσο μακρινες εποχες αυτα τα αντικειμενα απο διαφορετικους πολιτισμους; Και γιατι διακινουνταν, με ποιους τροπους; Mηπως μαζι με τα αντικειμενα ταξιδευαν και ιδεες των ανθρωπων που τα εφτιαξαν και αυτων που τα μεταφερουν; Πως τα εβλεπαν ολα αυτα οι παραληπτες και οι αποστολεις τους;

Στην σημερινη εποχη συνηθιζεται να γινεται λογος περι "φαινομενου παγκοσμιοποιησης". Ολες οι χωρες του πλανητη ειναι συνδεδεμενες μεταξυ τους. Τα οδικα δικτυα, τα ταχυδρομεια, οι σιδηροδρομοι, τα λιμανια και τα αεροδρομια λειτουργουν ταχιστα και αποτελεσματικα μεταξυ τους, βοηθουμενα κυριως απο την αναπτυξη της τεχνολογιας. Το διαδικτυο ειδικα εχει συμβαλει τα μαλα σε ολα αυτα. Με το πατημα ενος συνδυασμου πληκτρων μπορεις να αλληλογραφεις, να στελνεις δωρα σε συγγενεις και φιλους, ακομα και να βλεπεις τι κανουν. Μπορεις να ακουσεις μουσικη, να δεις τηλεοραση και τηλεοπτικα καναλια διαφορων χωρων. Μπορεις να παραγγειλεις ρουχα, βιβλια, φαγητο, ακομα και να πουλησεις δικα σου αντικειμενα. Μπορεις να αγορασεις εισητηρια για συναυλιες, κιν/φο, θεατρο, για ταξιδια με τραινο, πλοιο, αεροπλανο και λεωφορειο! Φυσικα ολα αυτα ισχυουν και για τις χωρες της Μεσογειου, στην οποια το αποψινο κειμενο ειναι αφιερωμενο.

Μολις χτες ξεκινησαν οι εργασιες του φιλοδοξου project του Νικολα - συζυγου Καρλας και προσωρινου προεδρου της Ευρωπαικης Ενωσης - προς δημιουργια μιας Μεσογειακης Ενωσης. Οι εργασιες συνεπεσαν με την αποψινη εθνικη εορτη των Γαλλων - καθολου τυχαιο γεγονος φυσικα. Ο ελληνικος Τυπος μεχρι τωρα δεν εδωσε ιδιαιτερη βαρυτητα στο συγκεκριμενο θεμα. Κριμα. Ο Νικολα φυσικα εχει τους λογους του που θελει να προχωρησει το project - με αυτον επικεφαλης εννοειται. Ειναι παντως ευχαριστο που η κατα τον Ισοκρατη "μεγαλη λιμνη με τους βατραχους ολογυρα της" επανερχεται στο πολιτικο προσκηνιο. Ηδη εχουν προηγηθει συγκριτικες μελετες απο ιστορικους και κοινωνιολογους, οι οποιες σηματοδοτησαν τις απαρχες της παγκοσμιοποιησης (στην περιπτωση μας, ισως θα επρεπε να μιλουμε για "μεσογειοποιηση"), οπως ειναι τα εργα του F. Baurel η´ το βιβλιο "the corrupting sea". Ακομα και οι μελετες των Μ. Bernal (Black Athena), E. Said (Orientalism), I. Buruma και A. Margalit (Okzidentalism) ενεχουν το στοιχειο αυτο, μονο που στην περιπτωση τους επικεντρωνεται στην δυναμικη μεταξυ Ανατολης και Δυσης. Οπως και να εχει, η Μεσογειος υπηρξε απο την αρχαιοτητα κραμα λαων και πολιτισμων, διαυλος επικοινωνιας, χωνευτηρι τασεων και ιδεων.

Ο Ταλας στεκεται στο Σουνιο, στον βραχο του ναου του αρχαιου θεου και αγναντευει το πελαγος. Το αερακι του χαιδευει το προσωπο. Η μυρωδια της αλμυρας εισερχεται στα ρουθουνια του. Ανοιγει διαπλατα τα ματια, προσπαθει να φτασει το βλεμμα του οσο πιο μακρια γινεται. Αναρωτιεται πως τα καταφερναν οι ναυτικοι στην αρχαιοτητα. Ποσοι απο αυτους και υπο ποιες σιθηκες ταξιδευαν και που. Αν τους ετρωγε μεσα τους το σαρακι να γνωρισουν καινουργιες χωρες. Τι να ενιωθε αραγε ο Μινωιτης η´ ο Μυκηναιος που ταξιδευε προς την Κυπρο, την Συροπαλαιστινη, την Αιγυπτο; Πως φαινοντουσαν οι ξενοι απο την "Μεγαλη Πρασινη Θαλασσα", το Αιγαιο δηλαδη, στους Αιγυπτιους, τους Ασσυροβαβυλωνιους, τους Χετταιους; Εν τελει αναρωτιεται ο Ταλας αν υπαρχουν και αλλοι ομοιδεατες. Αν δηλαδη νεοι ανθρωποι στεκονται στην παραλια των Μαλιων της Κρητης και τα λιμανια της μικρασιατικης Σμυρνης, της κυπριακης Παφου, του ισραηλινου Τελ Αβιβ, της αιγυπτιακης Αλεξανδρειας, της Μαλτας, του Μαρακες, της ισπανικης Βαρκελωνης, της γαλλικης Μασσαλιας, αγναντευουν το πελαγος προσπαθωντας να δουν τι κρυβεται πισω απο τον οριζοντα, αν εχουν τους ιδιους στοχασμους με αυτον.

Και επειτα ριχνει μια ματια στον χαρτη: H Μεσογειος δεσποζει αρχοντικα στο κεντρο - μια μεγαλη θαλασσια λιμνη μεταξυ Ευρωπης, Ασιας και Αφρικης. Η Μαυρη Θαλασσα, στα βορειοανατολικα της, ειναι μια αλλη, κλειστη λιμνη, πιο μικρη. Συνορευει με το Αιγαιο, με το οποιο συνδεεται μεσω του Ευξεινου Ποντου. Το Αιγαιο... Ενα κλειστο τμημα της βορειοανατολικης Μεσογειου, μοιρασμενο μεταξυ της Μικρασιατικης Χερσονησου και της Ηπειρωτικης Ελλαδος. Με την μακροστενη Κρητη στο κεντρο, συνδεεται μεσω Καρπαθου και Ροδου στα ανατολικα με τα μικρασιατικα παραλια και με τα Κυθηρα και τον Λακωνικο Κολπο της Πελοποννησου στα δυτικα. Μεταξυ αυτων των διοδων μπορεις να πλευσεις στην ανοιχτη θαλασσα με το σκουρο μπλε χρωμα των νερων της. Βλεπεις στα ανατολικα την μυτη του βορειου τμηματος της Κυπρου που σαν βελος στοχευει την γωνια μεταξυ Κιλικιας και Συριας. Κατεβαινοντας την Συροπαλαιστινη εχεις παντα στα ανατολικα σου τον ποταμο Οροντη, στις οχθες του οποιου χτιστηκαν πολλες πλουσιες πολεις στην αρχαιοτητα. Λες και ειναι ετοιμος να ενωθει με τον Ιορδανη - αλλα οχι οι πηγες των δυο τους απεχουν καμποσα χιλιομετρα... Φτανοντας στον νοτο, στα συνορα του Σινα με την Αιγυπτο, εχεις ταυτοχρονα τα συνορα της Ασιατικης με την Αφρικανικη Ηπειρο. Αναμεσα τους, η Ερυθρα Θαλασσα. Ενα μεγαλο κομματι γης, η Αραβικη Χερσονησος, παρεμβαλλεται μεταξυ αυτης και του Περσικου Κολπου, στον οποιον εκβαλλουν ο Ευφρατης και ο Τιγρης. Στην περιοχη της Μεσοποταμιας, οπως αποκαλειται, αναπτυχθηκαν παναρχαιοι πολιτισμοι. Αλλα και στην Αιγυπτο, το νοτιο τμημα της ανατολικης Μεσογειου, αναπτυχθηκε κατα μηκος του ξακουστου ποταμου της, του Νειλου, αξιολογος πολιτισμος. Συνεχιζοντας το ταξιδι κατα μηκος της βορειου Αφρικης προς δυσμας, η ξηρα μολις μπαινεις στην Λιβυη σχηματιζει εναν Κολπο, την Μεγαλη Συρτη. Η γλωσσιδα ξηρας στην Τυνισια - που λες και ειναι ετοιμη να ενωθει με την Σικελια - σχηματιζει αλλον εναν κολπο, την Μικρη Συρτη. Η τριγωνικη Σικελια ειναι τοποθετημενη στην μυτη της Ιταλικης Χερσονησου, η οποια μοιαζει με μποτα. Η Ιταλια δεσποζει στο κεντρο της Μεσογειου, με τα νησια της Κορσικης και της Σαρδηνιας στα δυτικα της σε βορειο -νοτιο κατευθυνση. Το τακουνι της κοντευει να ακουμπισει στην Αλβανια, σχηματιζοντας ετσι - αλλα και χαρη στο μακροστενο σχημα της - εναν βαθυ Κολπο, την Αδριατικη, μαζι με την Κροατια και την Σλοβενια. Παραταυτα, ευκολα εισερχεσαι και εξερχεσαι απο τον Κολπο αυτον. Στο Μαροκκο τελος ξεπροβαλλει ενας βραχος, σχηματιζοντας τα στενα του Γιβραλταρ - τις Ηρακλειες Στηλες κατα τους αρχαιους συγγραφεις - μαζι με το αντιστοιχο τμημα της Ιβηρικης Χερσονησου. Ειναι το συνορο μεταξυ Αφρικανικης και Ευρωπαικης Ηπειρου, μεταξυ Ατλαντικου Ωκεανου και Μεσογειου.

Το κλιμα και οι συνθηκες διαβιωσης ειναι ευνοικες στις χωρες που βρεχονται απο την Μεσογειο. Εκτος απο αυτα υπηρξαν και κοιτιδες παναρχαιων πολιτισμων, οπως εχει ηδη αναφερθει εδω και αυτοι ειναι μονο λιγοι λογοι, για τους οποιους ειναι ελκυστικοι τουριστικοι πολοι.

[Εικονα: Η Μεσογειος την Υστερη Εποχη του Χαλκου, 1500-1200 π. Χ.]

[Εικονα: Η Μεσογειος κατα την Πρωιμη Εποχη του Σιδηρου, 8ος -6ος αι. π. Χ.]

Στη συνεχεια κλεινει ο Ταλας τα ματια του. Νοιωθει ακομα το αερακι να χαιδευει απαλα το δερμα του. Τον ηλιο να τον αγκαλιαζει με τις ζεστες αχτιδες του. Τις μυρουδιες της θαλασσας να γεμιζουν τα πνευμονια του. Ακουει τα θαλασσοπουλια να κρωζουν, καθως πετουν ολογυρα και βουτουν στο πελαγος για να βρουν τροφη. Στο μυαλο του ερχονται εικονες απο αλλες εποχες: Κυκλαδιτες, Μινωιτες και Μυκηναιοι ναυτικοι ταξιδευουν σε χωρες εξωτικες, ανατολιτικες. Φοινικες εμποροι μεταφερουν τεχνουργηματα στο Αιγαιο, την βορειο Αφρικη, την νοτιο Ισπανια. Δωριεις, Ιωνες και Αιολεις ταξιδευουν στην Κατω Ιταλια και την Σικελια προς αναζητηση νεων εδαφων. Ρωμαιοι λεγεωναριοι εξαπλωνονται στην Μεσογειο, πολεμωντας και κατακτωντας τα βασιλεια των επιγονων του Μεγαλεξανδρου και τις αποικιες των Καρχηδονιων. Λιγους αιωνες αργοτερα, τα αραβικα χαλιφατα πολεμουν για την κυριαρχια στην Συροπαλαιστινη και την βορειο Αφρικη. Οι χριστιανοι Σταυροφοροι της Ευρωπης ταξιδευουν και πολεμουν τον Ισλαμισμο στους Αγιους Τοπους. Οι πειρατες της Μπαρμπαριας κουρσευουν γαλερες γεματες πολυτιμα αντικειμενα. Ευρωπαικες χωρες, οπως η Γαλλια, η Ιταλια και η Μεγαλη Βρετανια αποικουν το νοτιοανατολικο κομματι της Μεσογειου. Στα μεσα του 20ου αι., τα κρατη των χωρων αυτων θα ανεξαρτητοποιηθουν.

Η προκληση της δημιουργιας μιας Μεσογειακης Ενωσης ενεχει φυσικα αρκετα ρισκα. Για παραδειγμα, αντιθετα απο την εξ ολοκληρου χριστιανικη Ευρωπη, οι περισσοτερες χωρες, κυριως στο νοτιοανατολικο τμημα της Μεσογειου (Τουρκια, Συροπαλαιστινη, βορειος Αφρικη) ειναι μουσουλμανικες - με οτι αυτο μπορει να συνεπαγεται. Στις περισσοτερες Μεσογειακες χωρες επικρατουν μεγαλα ποσοστα ανεργιας. Υπαρχουν απολυταρχικα, καταπιεστικα καθεστωτα και γινονται αιματηρες τρομοκρατικες ενεργειες (π.χ. στο Ισραηλ και την Παλαιστινη, αλλα και στην Τουρκια). Ευλογα λοιπον αναρωτιεται κανεις, αν ο Νικολα θα πετυχει τον σκοπο του. Θα καταστει και παλι η Μεσογειος μια θαλασσα που ενωνει το ανομοιο - φαινομενικα - μωσαικο ολων αυτων των λαων, πολιτισμων, παραδοσεων και ιδεων;

Ο χρονος θα δειξει...