Η ΜΑΤΩΜΕΝΗ ΝΗΣΟΣ.

Αν καποιος επισκεφτει το τμημα της ιταλικης Αναγεννησης της London National Gallery, οπωσδηποτε θα αντιληφθει τον θεματικα ασυνηθιστο πινακα του Titian (c. 1485-1576), ο οποιος φερει τον τιτλο "an Allegory of Prudence" (Inv. Nr. 6376, ζωγραφισμενος μεταξυ c. 1565-1570). Αξιοπροσεκτη ειναι η επιγραφη στο πανω μερος του στην λατινικη: "EX PRAETERITO/ PRESENS PRUDENTER AGIT/ NE FUTUR ACTIONE DETURPET". Σε εντελως ελευθερη μεταφραση, σημαινει οτι το παρον θα πρεπει να εμπνεεται και να χρησιμοποιει με συνεση τις εμπειριες του παρελθοντος, ωστε να αποφευγει ενεργειες που θα θεσουν το μελλον σε κινδυνο.

Η φραση αυτη - που αποτελει "τοπο" για τις αρχαιογνωστικες επιστημες και την παγκοσμιο Ιστορια - επιβεβαιωνεται συχνα. Ελαχιστες ειναι οι περιπτωσεις απο τις οποιες ο ανθρωπος εχει διδαχτει απο τα λαθη του παρελθοντος. Κλασσικο παραδειγμα αποτελει η πολιτικη ιστορια της Κυπρου των τελευταιων δεκαετιων. Συμπληρωνονται σημερα 34 χρονια απο την εισβολη του τουρκικου στρατου και την καταληψη του βορειου τμηματος του νησιου. Αυτο υπηρξε το πρωτο βημα, που ονομαστηκε "Αττιλας Ι". Ενα δευτερο κυμα ("Αττιλας ΙΙ") ελαβε χωρα στις 14.08.1974. Απο τοτε το νησι εχει κοπει στα δυο: Στα βορεια το λεγομενο και "ψευδοκρατος" - καθως δεν αναγνωριζεται απο κανεναν, παρα μονο απο την Τουρκια - στο οποιο κατοικουν ολοι οι Τουρκοκυπριοι, καθως και Τουρκοι εποικοι απο την Ανατολια. Στα νοτια η "Κυπριακη Δημοκρατια", στην οποια συγκεντρωθηκαν οι Ελληνοκυπριοι κατοικοι του νησιου. Ειναι ηδη μελος της Ευρωπαικης Ενωσης, ενω συνεχιζονται διαπραγματευσεις επι διαπραγματευσεων για ενταξη και του βορειου τμηματος. Συνδετικος κομβος των δυο τμηματων ειναι η πρωτευουσα του νοντιου τμηματος, η Λευκωσια. Η πολη ειναι χωρισμενη στα δυο, οπως το Βερολινο της εποχης του "ψυχρου πολεμου" και διεκδικειται και απο τους Ελληνοκυπριους και απο τους Τουρκοκυπριους, ομοιως περιπου οπως και η Ιερουσαλημ, για την οποια τοσο οι Ισραηλινοι, οσο και οι Παλαιστινιοι εχουν βλεψεις.

Εχει ενδιαφερον να εξετασει κανεις την εξελιξη του θεματος αυτου, τις αφορμες και τις αιτιες που οδηγησαν στην κατοχη των εδαφων του απο τον τουρκικο στρατο. Μια οσο το δυνατον πιο συνοπτικη αναφορα στην μακραιωνη και πλουσια ιστορια του νησιου μοιαζει να ειναι αναποφευκτη.

Η Κυπρος με τις υπεροχες παραλιες, το θερμο κλιμα, την οροσειρα του Τρωοδου να δεσποζει στο κεντρο της και τους καλοσυνατους, ευδιαθετους κατοικους της, κατοικειται ηδη απο την Νεολιθικη Εποχη (7η χιλ. π. Χ.). Η γεωγραφικη της θεση απο την μια - στην βορειανατολικη πλευρα της ανατολικης Μεσογειου, πολυ κοντα στην Κιλικια και την Συρια - και τα πλουσια αποθεματα του εδαφους της σε χαλκο, χαρης τον οποιον πηρε το ονομα της, την εφεραν κατα την Εποχη του Χαλκου (2η χιλ. π. Χ.) στο επικεντρο του εμπορικου ενδιαφεροντος με τις αυτοκρατοριες της Αιγυπτου, των Χετταιων, των Μιττανι, των Κασσιτων. Μινωιτες και Μυκηναιοι επισης δεν παρελειψαν να την συμπεριλαβουν στα θαλασσινα τους δρομολογια. Πιθανοτατα η Κυπρος να ηταν η Alasyjia η´Alasia που αναφερουν οι πινακιδες της Αμαρνα στην ακκαδικη διαλεκτο - η "langua franca" μεταξυ των μεγαλων αυτοκρατοριων της εποχης (Αιγυπτος, Χαττι, Βαβυλωνια, Ασσυρια) οι οποιες ειχαν κυριαρχικες βλεψεις επι της νησου. Με την καταρρευση των αυτοκρατοριων της Εποχης του Χαλκου γυρω στα 1200 π. Χ. και μετα απο ενα περασμα των "λαων της θαλασσας", η Κυπρος περασε στην Εποχη του Σιδηρου (1η χιλ. π. Χ.) δεχομενη πληθυσμους ελληνικων φυλων, αλλα και Φοινικες. Οι δυο αυτες εθνικες ομαδες θα κυριαρχησουν κατα την διαρκεια των ιστορικων χρονων, βαζοντας την σφραγιδα τους στο νησι - με τους Ελληνες να αποτελουν την πλειοψηφια. 9 η´10 βασιλεια ιδρυονται στην Κυπρο κατα την διαρκεια των αρχαικων και κλασσικων χρονων (7 - 4 αι. π. Χ.), αλλα δεν καταφερνουν να μεινουν για παντα ανεξαρτητα. Οι αλληλοδιαδεχομενοι πολιτικοι και οικονομικοι ελεγχοι του νησιου απο την Νεο-Ασσυριακη αυτοκρατορια (709 - 669 π. Χ.), την Αιγυπτο της Σαιτικης Δυναστειας (570 - 525 π. Χ.) και την Περσια (525 - 333 π. Χ.) παιζουν καταλυτικο ρολο σε αυτο. Κατα την ελληνιστικη εποχη, η Κυπρος πεφτει στην σφαιρα επιρροης των Πτολεμαιων(333 - 58 π. Χ. ). Αργοτερα μετατρεπεται απο τους Ρωμαιους στην επαρχια Cyprus (58 π. Χ. - 330 μ. Χ.).

Κατα την διαρκεια του Μεσαιωνα η Κυπρος υπαγεται στο ανατολικο τμημα της Ρωμαικης Αυτοκρατοριας, το Βυζαντιο(330 - 1191) με ενα μεσοδιαστημα κατοχης της απο τους Αραβες (643 - 966). Λιγο πριν ξεκινησει για τα καλα η Γ´Σταυροφορια στους Αγιους Τοπους, ο Ριχαρδος ο "Λεοντοκαρδος" μεταβαινει στο νησι και το... πουλαει στην οικογενεια των Lousignanes. Η Κυπρος μετονομασεται σε Kingdom of Cyprus (1192 - 1489), αλλα μεταξυ 1489 και 1570 κατακταται και ελεγχεται απο την Βενετια. Εναν χρονο αργοτερα (1571) οι Οθωμανοι κατακτουν το νησι. Μαζι με τους νεους κατακτητες καταφτανουν και νεοι εποικοι.

Στα 1878 η Μεγαλη Βρετανια ανεχεται την Κυπρο απο την Οθωμανικη αυτοκρατορια. Το νησι θα γινει επισημως στα 1914 αποικια του Ηνωμενου Βασιλειου, και μεχρι τις 16.08.1960, οποτε και θα ανεξαρτητοποιηθει. Οι Βρετανοι αναγνωριζουν με την συνθηκη της Λωζανης (1923) τουρκικη μειονοτητα στην Κυπρο. Κατα την διαρκεια της κυριαρχιας τους στο νησι, λαμβανουν μετρα με σκοπο να γινει εκδηλη μεταξυ του μεικτου πληθυσμου του η διαφορετικοτητα του. Για παραδειγμα κατασκευαζουν ξεχωριστα σχολεια για Ελληνοκυπριους και Τουρκοκυπριους. Με καθε τροπο προσπαθουν να εξωραισουν και να οξυνουν τις δυο εθνικες ομαδες που ησαν συνηθισμενες να ζουν αρμονικα μαζι. Τα αποτελεσματα της βρετανικης πολιτικης φαινονται μετα το τελος του Β´παγκοσμιου πολεμου. Οι Ελληνοκυπριοι, οι οποιοι αποτελουν την πλειοψηφια του πληθυσμου στο νησι, συγκροτουν την οργανωση ΕΟΚΑ, στοχος της οποιας ειναι η απελευθερωση της Κυπρου απο την βρετανικη κατοχη και η "Ενωσις" με την Ελλαδα. Οι αγωνες της ΕΟΚΑ υπο την διοικηση του βετερανου Γεωργιου "Διγενη" Γριβα λαμβανουν χωρα μεταξυ 1955 και 1959. Οι βρετανοι απαντουν με βασανιστηρια και εκτελεσεις Ελληνοκυπριων. Με το μερος τους εχουν και τμημα του Τουρκοκυπριακου πληθυσμου. Η δε Τουρκια ως αντιποινα προκαλει τους διωγμους του ελληνικου στοιχειου της Κωνσταντινουπολης τον Σεμπτεμβριο του 1955. Η ελληνικη κυβερνηση στην Αθηνα μενει αμετοχη σε ολα αυτα. Και σαν να μην εφταναν ολα αυτα, πανω σε ενα κρισιμο σημειο του αγωνα εξοριζεται απο τους Βρετανους ο αδιαφιλονικητος ηγετης των Ελληνοκυπριων, Aρχιεπισκοπος Μακαριος ΙΙΙ, σε μια προσπαθεια να αποδυναμωθει η ΕΟΚΑ και να χασουν οι Ελληνοκυπριοι τον πνευματικο τους ταγο. Ο Μακαριος θα μεινει μακρια απο το νησι μεταξυ των ετων 1956 και 1959, οποτε και θα επανελθει. Την ιδια χρονια (1959) και μετα απο τις προσπαθειες του Μακαριου, υπογραφεται η συνθηκη Ζυριχης-Λονδινου. Εγγυητριες Δυναμεις στο "Κυπριακο ζητημα" οριζονται η Μεγ. Βρετανια, η Ελλαδα και η Τουρκια. Η συνθηκη δεν δικαιολογει την αναμειξη κανενος εκ των τριων με την χρηση στρατιωτικης βιας. Εναν χρονο αργοτερα, η Κυπρος ανεξαρτητοποιειται. Ο Μακαριος εχει ψηφιστει Προεδρος της Κυπριακης Δημοκρατιας με Αντιπροεδρο τουρκοκυπριακης καταγωγης. Στα 1962 ιδρυεται απο την Τουρκοκυπριακη μειονοτητα - και με την υποστηριξη της Τουρκιας προφανως - η οργανωση TMT ως αντιβαρο της ΕΟΚΑ. Το συνθημα της ειναι takshim ("διαιρεση", δηλ. διχοτομηση του νησιου και προσαρτηση του Τουρκοκυπριακου μερους του στην Τουρκια), στον αντιποδα της Ελληνοκυπριακης "Ενωσεως". Αλλωστε ειναι παγια θεση της τουρκικης πολιτικης να μην χαθει η Κυπρος, οπως χαθηκε η Κρητη. Ο Μακαριος ομως, απογοητευμενος πλεον απο την σταση της ελληνικης κυβερνησεως, δεν πρεσβευει πλεον το δογμα της ενωσης με την Ελλαδα. Προτιμα την πληρη ανεξαρτησια της Κυπρου. Ονειρευεται ενα νησι-κρατος στην Μεσογειο, στο οποιο ομως και η τουρκοκυπριακη του μειονοτητα θα εχει λογο σε θεματα εξουσιας. Ετσι στα 1963 προσπαθει να περασει αλλαγες και αναπροσαρμογη του κυπριακου Συνταγματος - τα λεγομενα "13 σημεια":

- The right of veto of the President and the Vice-President of the Republic to be abolished.

- The Vice-President of the Republic to deputise for or replace the President of the Republic in case of his temporary absence or incapacity to perform his duties. In consequence, therefore, all the constitutional provisions in respect of joint action by the President and the Vice-President of the Republic to be modified accordingly.

- The Greek President of the House of Representatives and its Turkish Vice-President to be elected by the House as a whole and not as at present the President by the Greek Members of the House and the Vice-President by the Turkish Members of the House.

- The Vice-President of the House of Representatives to deputise for or replace the President of the House in case of his temporary absence or incapacity to perform his duties.

- The constitutional provisions regarding separate majority for enactment of Laws by the House of Representatives to be abolished.

- The constitutional provision regarding the establishment of separate Municipalities in the five main towns to be abolished. Provision should be made so that: (a) The Municipal Council in each of the aforesaid five towns shall consist of Greek and Turkish Councillors in proportion to the number of the Greek and Turkish inhabitants of such town by whom they shall be elected respectively. (b) In the Budget of each of such aforesaid towns, after deducting any expenditure required for common services, a percentage of the balance proportionate to the number of the Turkish inhabitants of such town shall be earmarked and disposed of in accordance with the wishes of the Turkish Councillors.

- The constitutional provision regarding Courts consisting of Greek Judges to try Greeks and of Turkish Judges to try Turks and of mixed Courts consisting of Greek and Turkish Judges to try cases where the litigants are Greeks and Turks to be abolished.

- The division of the Security Forces into Police and Gendarmerie to be abolished, (Provision to be made in case the Head of the Police is a Greek the Deputy Head to be a Turk and vice versa).

- The numerical strength of the Security Forces and of the Army to be determined by Law and not by agreement between the President and the Vice-President of the Republic.

- The proportion of the participation of Greek and Turkish Cypriots in the composition of the Public Service and of the Forces of the Republic, i.e. the Police and the Army, to be modified in proportion to the ratio of the population of Greek and Turkish Cypriots.

- The number of the members of the Public Service Commission to be reduced from ten to either five or seven.

- All the decisions of the Public Service Commission to be taken by simple majority. If there is an allegation of discrimination on the unanimous request either of the Greek or of the Turkish members of the Commission, its Chairman to be bound to refer the matter to the Supreme Constitutional Court.

- The Greek Communal Chamber to be abolished.

Makarios said the justification for the Thirteen Amendments was:"The Constitution of the Republic of Cyprus, in its present form, creates many difficulties in the smooth government of the State and impedes the development and progress of the country. It contains many sui generis provisions conflicting with internationally accepted democratic principles and creates sources of friction between Greek and Turkish Cypriots". (Πηγη: http://www.wikipedia.org/)

Παρολλο που ο Μακαριος προσπαθησε να αμβλυνει τα πνευματα των δυο εθνικων ομαδων του νησιου και να θεσει τις βασεις για την αρμονικη συγκατοικηση τους με την συνταγματικη αναθεωρηση που προσπαθησε να περασει, συναντησε εκ τουτοις αντιδρασεις. Η τουρκοκυπριακη κοινοτητα, υπο την επιρροη προφανως της Αγκυρας, του ΤΜΤ, ισως δε και της Μεγ. Βρετανιας που ειχε ακομη συμφεροντα στο νησι, δεν δεχτηκε την αναθεωρηση. Επακολουθησαν εκτροπα που κατεληξαν σε δολοφονιες προσωπων και απο τις δυο πλευρες.

Στις 21.04.1967 επεβληθει δικτατορια στην Ελλαδα. Ο Μακαριος θελησε να αποστασιοποιηθει, οχι ομως και ο Γριβας, ο οποιος επανηλθε και παλι στο νησι ιδρυοντας μια καινουργια, παρακρατικη οργανωση, την ΕΟΚΑ Β´(1971-1974), ωστε να αντιμετωπισει την ΤΜΤ. Ο Γριβας πρεσβευε ακομα την ενωση με την Ελλαδα. Για αυτον τον σκοπο δεν διστασε να συμμαχησει με τους ελλαδιτες χουντικους στην πραγματοποιηση του ακολουθου σχεδιου: Την αντικατασταση του Προεδρου και Αρχιεπισκοπου Μακαριου με καποια "μαριονετα" που θα πραγματοποιουσε την πολυποθυτη ενωση. Η "μαριονετα" ονομαζοταν Νικολαος Σαμσων και η αντικατασταση στην εξουσια εγινε δια της στρατιωτικης βιας στις 15.07.1974. 4 ημερες αργοτερα, σε ομιλια του στα Ηνωμενα Εθνη, ο Μακαριος κατηγορησε ανοιχτα την ελληνικη χουντα για αυτην την αντιδημοκρατικη ενεργεια και προειδοποιησε οτι απο αυτην θα υπαρξουν αρνητικες συνεπειες για την Κυπρο. Την επομενη μερα συνεβει το μοιραιο, οπως ακριβως φοβοταν ο Μακαριος: Η τουρκικη κυβερνηση θεωρησε την κινηση αυτη των συνταγματαρχων της χουντας ως προσβολη της συνθηκης της Ζυριχης-Λονδινου και με την δικαιολογια οτι ηθελε να προστατεψει τον τουρκοκυπριακο πληθυσμο απο εκτροπα, κατελαβε το βορειο τμημα του νησιου σε δυο διαδοχικες επιχειρησεις (Αττιλας Ι και ΙΙ), εκτοπιζοντας καθε ελληνικο στοιχειο απο αυτο. Ταυτοχρονα, το νοτιο τμημα του νησιου εκκενωθηκε απο τους Τουρκοκυπριους, οι οποιοι μεταναστευσαν στο κατεχομενο απο τον τουρκικο στρατο μερος. Τοσο η χουντα, οσο και η ΕΟΚΑ Β´, ανικανες να αντιδρασουν μπροστα στην υπεροχη του αριθμητικα και οπλικα ανωτερου τουρκικου στρατου και κατω απο την γενικη κατακραυγη, κατερρευσαν σαν χαρτινος πυργος, παρακολουθοντας απλως σιωπηλα τις συνεπειες των πραξεων τους.

Ο Μακαριος πεθανε στα 1977 μακρια απο την Κυπρο. Οι εκδηλωσεις διαμαρτυριας εναντια στην τουρκικη εισβολη το καλοκαιρι του 1996 σημαδευτηκαν απο δυο τραγικα περιστατικα που θα μπορουσαν να ειχαν αποφευχθει: Στις 11.08. δολοφονειται μπροστα στα ματια των φυλακων της "πρασινης γραμμης" στην Δεκελεια ο Τασσος Ισαακ απο μελη παρακρατικης τουρκικης οργανωσης. 4 μερες αργοτερα, δολοφονειται σκοπιμως δια πυροβολισμου στην ιδια περιοχη ο ξαδελφος του Σολωμος Σολωμου, ενω προσπαθουσε να κατεβασει μια τουρκικη σημαια απο ενα παρακειμενο φυλακιο. Στα 2004 ο αριθμητικα μεγαλυτερος πληθυσμος των Ελληνοκυπριων καταψηφισε το σχεδιο "Αναν" και με αυτον τον τροπο μπλοκαρισε την ενταξη του ψευδοκρατους στην Ε. Ε. (μια εκ των προυποθεσεων του σχεδιου "Αναν"). Το νοτιο τμημα του νησιου ειναι πλουσιο σε πρωτες υλες, γεωργικα και κτηνοτροφικα προιοντα και ο τουρισμος του δινει μεγαλη ανθηση στην τοπικη οικονομια. Το βορειο τμημα αρχιζει σιγα σιγα και ανπτυσσεται οικονομικα. Προς το παρον παντως, η πολιτικη κατασταση παραμενει στασιμη και κανεις δεν γνωριζει "τι μελει γενεσθαι". Η ιστορια της Κυπρου αποτελει παραδειγμα για το πως τα συμφεροντα των ισχυρων στεκονται υπερανω των λαων, οι οποιοι πληρωνουν παντα υψηλο τιμημα για τις αποφασεις τους. Αναρωτιεται κανεις, γιατι επρεπε να σπειρει και να καλλιεργησει την διχονοια μεταξυ των δυο εθνικων ομαδων η Μεγ. Βρετανια; Γιατι επρεπε να αντιδρασουν κατα αυτον τον τροπο η Τουρκια και η Ελλαδα; Τι θα συνεβαινε, εαν η Τουρκοκυπριακη κοινοτητα δεχοταν τα 13 σημεια του Μακαριου;

Το γνωμικο απο τον πινακα του Titian ειναι στις μερες μας - και ειδικα στην περιπτωση της Κυπρου - τοσο επικαιρο παρα ποτε...