DARK AGES: Η ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ.

Στα 1836 ο δανος αρχαιοδιφης Τομσεν δημοσιευσε τα πορισματα της μελετης του υλικου απο την αρχαιολογικη συλλογη της Κοπεγχαγης. Οι ερευνες του τον οδηγησαν να καταταξει τα αντικειμενα της συλλογης σε 3 χρονολογικες περιοδους: Εποχη του Λιθου, του Χαλκου, του Σιδηρου. Ετσι δημιουργησε το συστημα των 3 περιοδων, το οποιο ισχυει ακομη και σημερα.

Τουλαχιστον στην Ευρωπη, την Εγγυς Ανατολη, τα Βαλκανια και την Μεσογειο, η 2η χιλιετια π.Χ. λογιζεται ως η Εποχη του Χαλκου. Ειδικα στην Εγγυς Ανατολη και το ανατολικο τμημα της Μεσογειου ηταν οι συνθηκες τετοιες, που ευνοησαν την δημιουργια και αναπτυξη μεγαλων πολιτισμων, οι οποιοι ανεπτυξαν στενες εμπορικες, πολιτιστικες και πολιτικες επαφες μεταξυ τους. Οι επαφες αυτες ηταν εντονοτερες απο το 2ο μισο της 2ης χιλ. π. Χ. Τον ρολο τοσο του φορεα οσο και του δεκτη επαιζαν η φαραωνικη Αιγυπτος, η Μεσοποταμια με τις βαβυλωνιακες δυναστειες των Κασσιτων και των Μιταννι, η Ασσυρια απο τις οχθες του Τιγρη ποταμου, τα βασιλεια της Συροπαλαιστινης (Ugarit-Ras Shamra, Εbla, Μari, Quatna) και η Χεττιτικη αυτοκρατορια στο εσωτερικο της Ανατολιας. Την ιδια εκεινη εποχη, ο μυκηναικος πολιτισμος της ηπειρωτικης Ελλαδας αναδυεται - στηριζομενος στον κρητομινωικο πολιτισμο τον οποιο διαδεχεται στο Αιγαιο - και διεκδικει ρολο στο παιχνιδι των μεγαλων δυναμεων της Εποχης του Χαλκου.

Γυρω ομως στα τελη της Εποχης του Χαλκου, σε μιαν ημερομηνια, την οποια συμβατικα τοποθετουμε στα 1200 π. Χ., οι λαμπροι αυτοι πολιτισμοι αρχιζουν και κλυδωνιζονται απο μια σειρα αλυσιδωτων γεγονοτων: Ο μυκηναικος πολιτισμος παρακμαζει και τα ανακτορα των Μυκηνων, της Τιρυνθας, της Θηβας, της Πυλου, της Κνωσσου καταστρεφονται και εγκαταλειπονται. Η αυτοκρατορια των Χετταιων θρυμματιζεται σε μικρα κρατιδια. Στην Κρητη και την Κυπρο εχουν βρεθει οχυρωματικα εργα και τειχη σε δυσβατες περιοχες απο εκεινη την περιοδο, δειγματα του οτι οι ανθρωποι προσπαθουσαν να προφυλαχτουν απο μια επικειμενη καταστροφη. Tοσο στην Κρητη, οσο και στην Αχαια, εχουν βρεθει ταφοι της εποχης αυτης, πλουσιοι σε οπλα. Πινακιδες στην Γραμμικη Β γραφη απο την Πυλο αναφερουν περιπολιες στην παρακτια περιοχη. Η εικονογραφια της εποχης περιλαμβανει σκηνες με πολεμιστες, οπως π.χ. στον ομωνυμο κρατηρα απο τις Μυκηνες - ο οποιος εκτιθεται στο Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο Αθηνων - στην τοιχογραφια του δωματιου 64 απο το ανακτορο της Πυλου, αλλα και τις απεικονισεις ναυμαχιων απο θραυσματα κρατηρα που βρεθηκαν κοντα στη Λαμια. Η Ουγκαριτ καταστραφηκε. Η Αιγυπτος δεχτηκε 2 φορες τα κυματα εισβολεων (κατα την τοτε επισημη αιγυπτιακη ερμηνεια) η´ μεταναστων (συμφωνα με μια συγχρονη θεωρια). Οι αιγυπτιακες πηγες της εποχης ειναι συγχισμενες οταν αναφερονται στους πληθυσμους αυτους. Οι ιδιοι οι Αιγυπτιοι δεν γνωριζουν απο που ακριβως προερχονται αυτοι οι ανθρωποι. Τους αποκαλουν "λαους της θαλασσας".

Ποιες ειναι οι αιτιες και οι αφορμες που προκαλεσαν την παρακμη των μεγαλων αυτων πολιτισμων και επεφεραν το τελος της Εποχης του Χαλκου; Τι ρολο παιζουν στην ιστορια αυτη οι μυστηριωδεις "λαοι της θαλασσας"; Ποιοι ειναι και απο που προηλθαν; Τι απεγιναν; Μετα την καταστροφη τι συνεβει;

Αυτα ειναι μονο μερικα απο τα ερωτηματα, τα οποια ευελπιστει να απαντησει η εκθεση "Η εποχη των ηρωων: Οι Σκοτεινοι Αιωνες στην Ελλαδα, το Αιγαιο και την Κυπρο, 1200-700 π. Χ.", η οποια ανοιξε απο εχτες επισημως τις πυλες της στο κοινο. Η εκθεση φιλοξενειται στους ανετους χωρους του ανακτορου της γερμανικης πολης της Καρλσρουης ως τα μεσα Φεβρουαριου 2009 (πληροφ.: http://www.helden2008.de/). Στο ιδιο αυτο παλατακι ειχε γινει πριν απο 8 περιπου χρονια και μια μεγαλη εκθεση σχετικα με την μινωικη Κρητη. Ολως περιεργως, η φετινη εκθεση ουτε υπο την αιγιδα του ελληνικου ΥΠ.ΠΟ. βρισκεται, ουτε στον ελληνικο τυπο κυκλοφορησαν δημοσιευματα για τα εγκαινια της. Μηδεν ενδιαφερον απο τους ημετερους για μια τοσο συναρπαστικη εποχη της αρχαιοτητας; Κριμα. Τουλαχιστον οι Γερμανοι θα εχουν την δυνατοτητα να γνωρισουν και αυτην την πτυχη της ιστοριας. Δυστυχως ο Τομσεν δεν ειχε προβλεψει τα "κενα" αναμεσα στις 3 περιοδους που θεσπισε - τις λεγομενες και ενδιαμεσες η´ μεταβατικες περιοδους. Και η εποχη, στην οποια δωθηκε ο χαρακτηρισμος "Σκοτεινοι Αιωνες" αποτελει κατι τετοιο. Ειναι η μεταβατικη περιοδος απο την Εποχη του Χαλκου στην Εποχη του Σιδηρου - με την τελευταια να ξεκιναει κατευθειαν με την 1η χιλ. π. Χ.

Γιατι ομως ονομαζεται η εποχη αυτη "Σκοτεινοι Αιωνες"; Ο χαρακτηρισμος αυτος ασκει μια γοητεια - ειναι σαν ενα μυστηριο που σε προσκαλει να ασχοληθεις μαζι του. Ο ορος αναφερεται αποκλειστικα στον ελλαδικο χωρο. Με το τελος του μυκηναικου πολιτισμου, δεν εγκαταλειφθηκαν απλως τα ανακτορα. Ολοκληρο το πολιτικο, κοινωνικο και οικονομικο υποβαθρο καταρριφθηκε. Το οικοδομημα ιεραρχιας που υπηρχε με επικεφαλης τον wa-na-ka δεν υφισταται πλεον. Το συστημα γραφης που ονομαζουμε Γραμμικη Β, ομοιως εγκαταλειφθηκε. Για τα επομενα 400 χρονια τουλαχιστον, δεν υπαρχουν γραπτα μνημεια στην Ελλαδα. Ο κοσμος ζει σε απλες κατοικιες, συχνα οβαλ σχηματος, μακρια απο τα ανακτορα. Σε ορισμενες περιπτωσεις ομως, οπως στον Unterburg του ανακτορου της Τιρυνθας, εχουν βρεθει ιχνη κατοικισης, οπως και ταφες, περαν του 1200 π. Χ. Οι ταφες της εποχης περιλαμβανουν και εναποθεσεις σε λακκους και καυσεις. Τα σχηματα και οι διακοσμησεις στην κεραμεικη ειναι λιτα. Ταινιες ποικιλου πλατους, κυματιστες και ευθειες, αλλα και κυκλοι ομοκεντροι, ειναι μερικα απο τα ντεκορ της κεραμεικης που συναντα κανεις. Σε ορισμενες περιπτωσεις, οπως λ.χ. στο Λευκαντι της Ευβοιας η´στον Κεραμεικο της Αθηνας, εχουν βρεθει πλουσια κτερισματα σε ταφες, τα οποια μαρτυρουν την υπαρξη αρχουσας ταξης - π.χ. οι qa-si-re, κατωτεροι διοικητικοι επι μυκηναικης εποχης, επιβιωσαν και μεταβληθησαν σε βασιλεις - αλλα και τις εμπορικες σχεσεις με ναυτικους απο την Συρια. Το Αιγαιο δεν ηταν εντελως απομωνομενο.

Η Αιγυπτος αντεξε τις καταστροφες του 1200 π. Χ. - το ιδιο και η Μεσοποταμια. Η Ασσυρια βγηκε ισχυρη απο την κριση. Στην αυγη της νεας χιλιαετιας, νεοι πολιτισμοι και λαοι εμφανιζονται στην Εγγυς Ανατολη: Στα βορεια της Ασσυριας, η Ουραρτου, που εξελισσεται γοργα στην παραγωγη τεχνεργων. Το ιδιο και οι πολεις της Τυρου, της Βυβλου και της Σιδωνος. Οι κατοικοι των αποκαλουνται Φοινικες. Στους αιωνες που ερχονται δινουν νεα ωθηση στο εμποριο και τις τεχνες. Η νεα χεττιτικη αυτοκρατορια συνεχιζει να αναπνεει στο Καρχεμις της βορειας Συριας. Στην γη της Χανααν φτανουν οι Αραμαιοι. Εμφανιζονται και οι Ισραηλιτες. Οι τελευταιοι διεκδικουν περιοχες απο τους Φιλισταιους, ενα μερος των "λαων της θαλασσας" που εχει ιδρυσει την Πενταπολη στην Παλαιστινη, δινοντας το ονομα τους στην περιοχη. Οι αγωνες τους και εικασιες περι της καταγωγης των Φιλισταιων περιεχονται σε χωρια της Παλαιας Διαθηκης. Μηπως ομως και οι ελληνικοι μυθοι περιεχουν στοιχεια που αναφερονται, εστω και εμμεσα, στα γεγονοτα πριν και μετα του 1200 π.Χ.;

Συχνα γινεται αναφορα στην "καθοδο των Δωριεων", η οποια λεγεται οτι ελαβε χωρα εκεινη την περιοδο. Η ελληνικη μυθολογια μιλαει για την "επιστροφη των Ηρακλειδων". Μηπως προκειται για τις δυο οψεις του ιδιου νομισματος; Τα διασωθεντα ομηρικα επη αναφερονται σε εναν πολεμο μεταξυ Αχαιων, Τρωων και των συμμαχων τους στην βορειοανατολικη Μικρα Ασια, ο οποιος ληγει μετα απο 10ετη πολιορκια με την αλωση της πολης του Ιλιου. Σε χεττιτικες πηγες, αλλα και στις πινακιδες απο την Αμαρνα και διαφορες αλλες επιγραφες απο την Αιγυπτο (π.χ. στον φερομενο ως "κολοσσο του Μεμνωνος") αναγραφονται διαφορα τοπωνυμια που αναφερονται στο Αιγαιο. Λ.χ. τα ονοματα δυο βασιλειων, Achijawa και Tanaja, τα οποια πιστευεται οτι αντιστοιχουν στα μυκηναικα βασιλεια της Αργολιδας (Τιρυνθα-Μυκηνες-Μιδεα) και της Βοιωτιας (Θηβα-Γλας-Ορχομενος). Στρωμα καταστροφης που χρονολογειται στην Υστερη Εποχη του Χαλκου εχει βρεθει κατα τις ανασκαφες στην ακροπολη της Τροιας. Οι δε αρχαιοι συγγραφεις εκαναν υπολογισμους περι της χρονολογιας του πολεμου αυτου. Συμφωνα με τις αντιστοιχιες και τις επαληθευσεις των συγχρονων ερευνητων, οι χρονολογιες που αναφερουν οι αρχαιοι ελληνες ιστορικοι κυμαινονται μεταξυ 1250 και 1187 π. Χ. Περιπου οι ιδιες περιοδοι, κατα τις οποιες οι επισημες αιγυπτιακες πηγες αναφερουν την εμφανιση των "λαων της θαλασσας" και τους πολεμους τους εναντιον των φαραω Μενερφθα και Ραμση ΙΙΙ! Περιπου οι ιδιες περιοδοι, κατα τις οποιες λαμβανουν χωρα οι "νοστοι" ομηρικων ηρωων, οπως π.χ. του Αγαπηνωρα απο την Τεγεα που ιδρυσε την Παφο στην Κυπρο και του Τευκρου απο την Αιγινα που ιδρυσε την Σαλαμινα, επισης στην Κυπρο! Ο Αινειας περιπλανιεται, σαν αλλος Οδυσσεας, στην Μεσογειο και στο τελος καταληγει στο Λατιο, συμφωνα με τον Βιργιλιο. Οσο για τον Μενελαο, για την πανεμορφη συζυγο του οποιου εγινε ο Τρωικος Πολεμος, ειτε πηγε να την βρει στην Αιγυπτο, οπου ειχε καταφυγει με τον Παρη, αφηνοντας μονο ενα ξοανο στο Ιλιον, ειτε κατεφυγε μαζι της εκει μετα την αλωση της Τροιας. Μπορει να ειναι ολα αυτα απλως συμπτωσεις; Η´μηπως οι αρχαιοι συγγραφεις ειχαν προσβαση σε πηγες, οι οποιες μας ειναι αγνωστες;

--------------------------------------------------

Με την ανακαλυψη των πρωτων αντικειμενων σε ελληνικη γραφη, οπως λ.χ. το κυπελλο του Νεστωρος απο την Ισχια (Πιθηκουσσες) - ενα νησακι απεναντι απο την Ναπολη - γυρω στα μεσα του 8ου αι. π.Χ. σε ευβοικο αλφαβητο, η Ελλαδα βγαινει απο την μεταβατικη εποχη των "Σκοτεινων Αιωνων". Η αποδοση των ελληνικων διαλεκτων στον γραπτο λογο εγινε δυνατη μεσω της προσαρμογης συμβολων του φοινικικου αλφαβητου στις αναγκες της ελληνικης γλωσσας. Οι Ελληνες οργανωνονται σε πολεις-κρατη. Ιδρυουν αποικιες σε χωρες της Μεσογειου, της Μαυρης Θαλασσας, των Βαλκανιων. Αναπτυσσουν τις τεχνες και τις επιστημες. Οι αιωνες του σκοτους ειναι πλεον παρελθον. Οι αιωνες του φωτος αναδυονται. Το σκοτεινο παρελθον και οι προγενεστεροι πολιτισμοι επιβιωνουν στα επη και τους μυθους. Στα 1870 - καμια τριανταρια χρονια μετα τις δημοσιευσεις του Τομσεν - καποιος γερμανος εμπορος ονοματι Σλημαν που πιστευει οτι πισω απο αυτους τους μυθους υπαρχει πυρηνας αληθειας, θα ξεκινησει την αναζητηση του. Οι ερευνες του θα σηματοδοτησουν τις απαρχες της πρωιμης ελληνικης ιστοριας και θα οδηγησουν, συν τοις αλλοις, και προς την κατευθυνση της μελετης των "Σκοτεινων Αιωνων" της Ελλαδος.