ΕΥΤΥΧΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑ.

Επιστρεφοντας απο τις πασχαλινες του διακοπες, πληροφορηθηκε ο Ταλας οτι ενας παλιος γνωριμος του, ο Dr. Peter van der Veen του τμηματος βιβλικης αρχαιολογιας του πανεπιστημιου Mainz της Γερμανιας προτιθεται να διοργανωσει ενα συνεδριο στις αρχες Οκτωβριου 2010 στο Schwäbisch Gmünd σχετικα με την ιστορικοτητα η' οχι της Εξοδου των Ισραηλιτων απο την Αιγυπτο υπο τον Μωυση, οπως αυτη περιγραφεται στα σχετικα εδαφια της Παλαιας Διαθηκης! [Για πληρ. κοιταξτε: http://www.chronologs.de/chrono/blog/arch-auml-ologische-spatenstiche/entdeckungen/2010-04-08/israel-in-gypten-und-in-kanaan-seminar-f-r-biblische-arch-ologie.htm και http://www.wort-und-wissen.de/veranstaltungen/uploads/Fachtagungen/ft-arch-2010.pdf]

Η ευτυχης συγκυρια εγκειται στο γεγονος πως, λογω των ημερων, οι υθινοντες κρατικων και ιδιωτικων τηλεοπτικων σταθμων προεβαλαν ολες σχεδον τις μεχρι τωρα γνωστες ταινιες που σχετιζονται με τον Μωυση και την Αιγυπτο - απο την γνωστοτερη βερσιον του Cecile B. DeMille με τον Charlton Heston και το σχετικα προσφατο remake της με τον Dougray Scott ως τηλεταινια, μεχρι τις βερσιον με τον Μπεν Κινγκσλευ, τον Μπιλ Καμπελ, τον Μπαρτ Λανκαστερ και το κινουμενο σχεδιο "Prince of Egypt" απο την εταιρεια παραγωγης του Σπηλμπεργκ! Ετσι, ασυνειδητα, και ενω παρακολουθουσε σε καποια διαλειμματα αποσπασματα απο καποιες εκ των ταινιων αυτων, του ηρθαν...αναλαμπες και...νεες θεωριες!

Το θεμα της Εξοδου ειναι προβληματικο για πολλους λογους. Αν εξαιρεσουμε την ερωτηση, εαν ο Μωυσης ηταν ιστορικο προσωπο και ποιος θα μπορουσε να ειναι ο πιθανολογουμενος Φαραω που διεταξε την σφραγη των αρσενικων παιδιων και υπεστει τις 10 πληγες, δεν ξερουμε καν, ποτε θα μπορουσε να ειχε συμβει ενα τετοιο γεγονος σαν την Εξοδο. Καποιοι μελετητες εικαζουν, οτι συμφωνα με τα σχετικα εδαφια της Π. Διαθηκης, πρεπει να μεταναστευσαν γυρω στα 2 εκατ. Ισραηλιτες συν γυναιξι και τεκνοις, αλλα και καρα, ζωα κτλ.

O Edwin Thiele, λαμβανοντας υποψιν του το εδαφιο στους 1 Βασιλεις 6:1 που αναφερει οτι η Εξοδος ελαβε χωρα 480 χρονια περιπου πριν απο την ιδρυση του ναου του Σολομωντα, χρονολογει την μεταναστευση τους στα 1477 π.Χ., στην εποχη δηλαδη της ακμης του Φαραω Τουθμωση ΙΙΙ. Ο Φαραω αυτος ειναι γνωστος ως μεγαλος ηγετης και στρατηλατης, ο οποιος αυξησε τα συνορα της χωρας του, φτανοντας τα μεχρι και την βορεια Συρια! Κατα τα αλλα ομως, τιποτε δεν αποδεικνυει οτι ενα τετοιο γεγονος μαζικης μετακινησης πλυθυσμων ελαβε χωρα κατα την βασιλεια του. Οι αιγυπτιακες πηγες δεν αναφερουν τιποτε απολυτως.

Αρχαιολογοι οπως ο W. T. Albright, o Israel Finkelstein, o W. G. Dever θεωρουν πως η Εξοδος θα πρεπει πιθανοτατα να συνεβει μεταξυ 1250 και 1200 π. Χ. Υπαρχει δε μια στηλη σκαλισμενη με ιερογλυφικα, η στηλη του Merneptah, που χρονολογειται μεταξυ 1213 και 1203 π. Χ. Στην στηλη αυτη εχει αναγνωστει το ονομα Ισραηλ, αν και δεν ειναι ξεκαθαρο εαν εννοειται λαος η' κρατος στην περιπτωση αυτη.

Ο Ταλας πιστευει πως οι Finkelstein και Dever εχουν δικιο, οταν αποδεχονται οτι η Εξοδος δεν πρεπει να ειναι ενα πραγματικο γεγονος. Θεωρει δε, πως το προβλημα της βιβλικης Εξοδου ειναι ενα πολυ καλο παραδειγμα για να δοκιμαστει η θεωρια του collectives Gedächtnis (: συλλογικη μνημη) που επανεφερε στη δημοσιοτητα το ζευγος Assmann πριν απο μερικα χρονια και που ειχε εφαρμοσει τον περασμενο αιωνα ο ιστορικος Fritz Schachermeyr στην ελληνικη μυθολογια (Die griechische Rückerinnerung; συγκρινε με το concept της oral poetry. Βλ. παλιοτερα κειμενα στο παρον ιστολογιο, οπως οι "Μυθιστοριες" και "Dark Ages").

Δεν αποκλειεται, η ιστορια της βιβλικης Εξοδου να ειναι συραμμενη απο αναμνησεις του απωτερου παρελθοντος και καποιες απο αυτες τις αναμνησεις να εχουν ιστορικη βαση. Αλλωστε, η Π. Διαθηκη εγγραφηκε στην Βαβυλωνα του 8ου και 6ου αι. π. Χ. κατα την εξορια των Ισραηλιτων και μεταφραστηκε κατα την ελληνιστικη εποχη στα ελληνικα.

Ποια στοιχεια εχει ο Ταλας για να στηριξει την αποψη του αυτη; Προ της Εξοδου αναφερεται η ιστορια του Ιωσηφ που πουληθηκε στους Αιγυπτιους απο τα ιδια του τα αδελφια. Αφου εφτασε να γινει το δεξι χερι του Φαραω, καλεσε την οικογενεια του στην Αιγυπτο. Ο Φλαβιος Ιωσηπος στο εργο του "κατα Απιωνος" μεταφραζει το ονομα των Υκσως ως "ποιμενες - βασιλεις" και τους ισοδυναμει με τους νομαδες και κτηνοτροφους Ισραηλιτες. Οι Υκσως συμφωνα με τον Μανεθωνα κυριαρχησαν στην βορεια Αιγυπτο για περιπου 100 χρονια. Ανασκαφες στο Δελτα του Νειλου εχουν πιστοποιησει την υπαρξη αστικων κεντρων, ταφων, αντικειμενων. Η μελετη τους οδηγησε τους ερευνητες να βγαλουν το συμπερασμα οτι ηδη προ της 12ης αιγυπτιακης δυναστειας συνερρεαν πληθυσμοι απο την Συροπαλαιστινη στην Αιγυπτο προς ευρεση εργασιας, αναταλλαγης προιοντων, μονιμης εγκαταστασης. Η ιστορια του Ιωσηφ ισως θα επρεπε να εκλαμβανεται απλως ως αντανακλαση αυτων των συνθηκων.

Οι 10 πληγες της Αιγυπτου και τα 7 χρονια των ισχνων αγελαδων ισως να αντικατοπτριζουν τις κλιματολογικες, οικονομικες και πολιτικες συνθηκες που ελαβαν χωρα στην Αιγυπτο μεταξυ του Αρχαιου και του Μεσου Βασιλειου, στην εποχη η οποια ονομαζεται 1η Ενδιαμεση Περιοδος και εντασσεται χρονολογικα στην Πρωιμη Εποχη του Χαλκου (ca. 2500 π. Χ.). Εκεινη την εποχη υπαρχουν ενδειξεις για παρομοια φαινομενα στην ευρυτερη περιοχη της Εγγυς Ανατολης. Απο την αλλη μερια δεν λειπουν και αυτοι, οι οποιοι χρησιμοποιουν ως αποδεικτικο στοιχειο την στηλη του Ahmose που περιγραφει ασυνηθιστα καιρικα φαινομενα για να πεισουν οτι οι 10 πληγες ειναι στην πραγματικοτητα τα φαινομενα που δημιουργηθηκαν αμα την εκρηξη του ηφαιστειου της Θηρας, γυρω στα 1600 π. Χ. Απο αυτην την αποψη, τεφρα και σταχτες που χρονολογουνται περιπου εκεινη την εποχη, εχουν οντως βρεθει σε διαφορες θεσεις περιοχων της Εγγυς Ανατολης.

Στην ιστορια του Μωυση, ο οποιος μεγαλωσε στην αιγυπτιακη βασιλικη αυλη, γινεται λογος για τον Εναν και Μοναδικο Θεο. Οι Αιγυπτιοι λατρευαν πολλους ζωομορφους θεους. Υπηρξε ομως μια στιγμη στην ιστορια τους, που επεβληθηκε η λατρεια ενος θεου. Αυτη ειναι η εποχη της Αμαρνα, αλλιως δε η εποχη του Amenhotep IV (1352-1336 π. Χ.). Ο Φαραω αυτος αλλαξε το ονομα του σε Αχενατον που σημαινει "γιος του Ατον" (του ηλιακου δισκου δηλαδη) και κατηργησε την λατρεια των αλλων θεων. Επι της βασιλειας του, μονο ενας θεος επρεπε να λατρευεται και αυτος ηταν ο Ατον, ο ηλιακος δισκος. Με το τελος του Αχενατον, το παλιο ιερατειο ανεκτησε την δυναμη και αιγλη του και οι Αιγυπτιοι επεστρεψαν στις παλιες τους θρησκευτικες συνηθειες. O Vellhausen προβαλλε στα 1878 την θεωρια οτι στην εποχη του Αχενατον θα πρεπει να ανιχνευθουν οι ριζες του εβραικου μονοθεισμου και του προσωπου του Μωυση. Συμφωνα με τον Vellhausen, τα προσωπα της βιβλικης Εξοδου πρεπει να ειναι οι οπαδοι του Αχενατον, οι οποιοι στα 40 χρονια περιπλανησης τους στην ερημο συνενωθηκαν με αλλες εθνοτητες και δημιουργησαν εναν λαο με χαρακτηριστικο του τον μονοθεισμο. Αλλωστε ο λαος της Εξοδου αναφερεται και ως Εβραιοι, αλλα και ως Ισραηλιτες. Η ονομασια Εβραιοι μεταφραζεται και ως εμποροι. Στην Βιβλο π.χ. αναφερεται οτι ο Αβρααμ φευγει απο την Ουρ και κατευθυνεται νοτια, στην γη της Χανααν για να ανταλλαξει προιοντα. Μπορει δε Εβραιοι και Ισραηλιτες να ηταν αρχικα δυο διαφορετικα φυλα, που στη συνεχεια συνενωθησαν και αναμειχθηκαν;

Η θεωρια του Vellhausen ειχε μεγαλο αντικτυπο για την εποχη της και εγινε αποδεκτη ακομα και απο προσωπικοτητες οπως ο Sigmund Freud. Στη νεωτερη εποχη εγινε παλι γνωστη μεσω του εργου του Αιγυπτιολογου Jan Assmann.

Το ευρυ κοινο αποδεχεται σε γενικες γραμμες ως "Φαραω της Εξοδου" τον Ραμση ΙΙ τον Μεγα (1279-1213 π. Χ.), τον Οζυμανδυα που αναφερει στο περιφημο ποιημα του ο Περσυ Σελλευ. Κι ομως, επι Ραμση ΙΙ δεν υπηρξε καποιο γεγονος που θα μπορουσαμε να συσχετισουμε με την Εξοδο. Μετακινηση πληθυσμων εχουμε επι ενος αλλου Ραμση, του ΙΙΙ, που βασιλεψε μεταξυ 1187/6 και 1156/5 π. Χ. Στον ναο του στο Medinet Habu, "τον οικο των 1000 ημερων" βρισκουμε αναπαραστασεις και επιγραφες που αναφερονται στον πολεμο εναντιον των λαων της θαλασσας, οι οποιοι, συμφωνα με την τοτε αιγυπτιακη προπαγανδα, επιτεθησαν απο στερια και απο θαλασσα στον αιγυπτιακο στρατο, ο οποιος και στις δυο περιπτωσεις τους νικησε (βλ. σχετικο κειμενο "η Μεσογειος στις φλογες" στο ιστολογιο εντ.). Σε καποιες απο αυτες τις αναπαραστασεις απεικονιζονται καρα και γυναικοπαιδα. Οι επιγραφες αναφερουν οτι ο Φαραω παραχωρησε στους λαους της θαλασσας εδαφη του στην Παλαιστινη για να εγκατασταθουν, με τον ορο οτι θα του πληρωναν φορο υποτελειας. Καποιοι απο αυτους τους λαους της θαλασσας αναφερονται ως Plst στις αιγυπτιακες πηγες. Ειναι γνωστοι απο την Π. Διαθηκη ως Φιλισταιοι. Οι Ισραηλιτες της Εξοδου, η' καλυτερα, η γενια μετα την γενια του Μωυση που εφυγε απο την Αιγυπτο πριν απο 40 χρονια, τους συναντα στην Γη της Επαγγελιας που υποσχεθηκε ο Θεος.

Το φαινομενο αυτο της μεταναστευσης μεγαλων πληθυσμων ηταν γενικο για την μεσογειακη λεκανη του τελους της Εποχης του Χαλκου και της απαρχης της Εποχης του Σιδηρου.

Ανακεφαλαιωνοντας, νομιζει ο Ταλας μετα απο τα στοιχεια που παρατιθενται εδω, οτι ειναι πλεον πιο πειστικο το να εκλαμβανουμε την Π. Διαθηκη γενικα και την ιστορια της Εξοδου συγκεκριμενα ως συρραφη καποιων γεγονοτων που συνεβησαν σε διαφορετικες χρονικες περιοδους και παρα ταυτα διατηρηθηκαν στην συλλογικη μνημη μιας μεριδας ανθρωπων, που τα συνενωσαν και τα ερμηνευσαν με τον δικο τους τροπο, σαν ενοτητα. Ετσι, θα πρεπει να αναζητησουμε τον Μωυση στον Αχενατον και την εποχη του. Οι 10 πληγες ισως να αντικατοπτριζουν τις περιοδους κρισεων των Ενδιαμεσων Περιοδων της αιγυπτιακης ιστοριας. Οσο για ιδια την Εξοδο, πιο πιθανο ειναι να βρουμε ομοιοτητες με τα γεγονοτα που ελαβαν χωρα κατα το τελος της Υστερης Εποχης του Χαλκου και που οδηγησαν σε μαζικες μετακινησεις πληθυσμιακων ομαδων στην ευρυτερη περιοχη της Μεσογειου.