ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ.

Συχνα πυκνα ακουγεται σε κυκλους φιλομαθων, η' αναγραφεται σε διαφορα εκλαικευτικα εντυπα, οτι οι Μινωιτες ησαν φιλειρηνικοι θαλασσοποροι και οι Μυκηναιοι αιμοδιψεις πολεμιστες, οτι οι Βαβυλωνιοι και οι Μαγιας ασχολουνταν με τις επιστημες, ενω οι Ασσυριοι και οι Αζτεκοι εσφαζαν κοσμο. Η εξελιξη που δωθηκε, δια τεχνικων κυριως μεθοδων, οδηγησε τις αρχαιογνωστικες επιστημες να αναθεωρησουν τις θεσεις τους σε αυτα τα ζητηματα. Πολεμος και Ειρηνη, Ζωη και Θανατος, Τεχνες και Πολιτισμος, Βαρβαροτητα και Σηψη υπαρχουν παντα και παντου, οπου εχουν περασει ανθρωποι. Ουτε οι Μινωιτες ησαν τοσο φιλειρηνικοι, ουτε οι Μυκηναιοι και οι Ασσυριοι ησαν τοσο πολεμοχαρεις, οπως καποιοι φανταζονται. Και οι Βαβυλωνιοι διεξηγαν πολεμους και οι Μαγιας προσεφεραν ανθρωποθυσιες στους θεους τους, ακριβως οπως εκαναν οι Αζτεκοι.

1. Χαρτης πολιτισμων της Μεσοποταμιας

2. Χαρτης πολιτισμων της κεντρικης Αμερικης

Παραπλησιο με ολα αυτα τα παραπανω ειναι και το ζητημα του πως οι αρχαιοι αυτοι λαοι παρουσιαζαν τον εαυτο τους και πως ερμηνευουμε εμεις οι συγχρονοι τις εικονες τους. Ενας μη γνωστης της κλασσικης αρχαιοτητας δυσκολευεται να ξεχωρησει εικονογραφικα τους αρχαιους Ελληνες απο τους Ρωμαιους και τους Μινωιτες απο τους Μυκηναιους. Καποιος απο διαφορετικο πολιτισμικο περιβαλλον και με αγνοια των πολιτισμων της αρχαιας Μεσοποταμιας, δεν μπορει να πει ποιοι ειναι οι Βαβυλωνιοι και ποιοι οι Ασσυριοι οταν εχει τα τεχνεργα τους μπροστα του. Το ιδιο συμβαινει με οποιον δεν ειναι εξοικειωμενος με τους πολιτισμους της προκολομβιανης κεντρικης Αμερικης: Θα δυσκολευτει να καταλαβει εαν το αναγλυφο μπροστα του απεικονιζει Ατζεκο η' Μαγια.

3. Χρονοδιαγραμμα πολιτισμων Εγγυς Ανατολης

4. Χρονολογικος πινακας πολιτισμων κεντρικης Αμερικης

Σε τετοιου ειδους ζητηματα θα πρεπει να θεωρειται ευπροσδεκτη και ωφελιμη η συμβολη επιστημων οπως της εθνολογιας. Οπωσδηποτε ειναι προς το συμφερον της επιστημης γενικα η συγκριση πολιτισμων οπως της Μεσοποταμιας και της Μεσοαμερικης, αφου η μελετη του ενος μπορει να βοηθησει στην εξαγωγη βατων επιχειρηματων και αποδειξεων του αλλου. Για παραδειγμα, στο θεμα της αναγνωρισης του ποιος ειναι ποιος μπορει να θεσπιστουν διαφορων ειδων κριτηρια. Απο την μια λ.χ. κριτηρια βαση της τοπογραφιας: Εαν κατανοησουμε οτι οι Σουμεριοι ζουσαν κοντα στις εκβολες των δυο ποταμων στον Περσικο Κολπο, οι Ακκαδιοι λιγα χιλιομετρα βορειοτερα τους, η Βαβυλωνα ηταν χτισμενη στον Ευφρατη, ενω η Ασσουρ και η Νινευη, οι δυο σημαντικοτερες πολεις των Ασσυριων ευρισκονταν βορειοδυτικα, χτισμενες κοντα στον ποταμο Τιγρη (εικ. 1), τοτε, ειναι ποιο ευκολο να εντυπωσουμε διαφορες και ομοιοτητες ολων αυτων των λαων. Το ιδιο σκεπτικο μπορει να εφαρμοστει και στην περιπτωση της Μεσοαμερικης. Οι Μαγια κατοικουσαν στην χερσονησο του Γιουκαταν και στη Γουατεμαλα. Οι Αζτεκοι στο βορειο Μεξικο. Νοτια των Αζτεκων ηταν η περιοχη των Ολμεκων (εικ. 2).

Ενα δευτερο κριτηριο ειναι η χρονολογια. Γνωριζουμε οτι οι Σουμεριοι ειναι αρχαιοτερος λαος. Μετα εμφανιζονται οι Ακκαδιοι και εν συνεχεια οι Βαβυλωνιοι. Καθ' ολη την εποχη του Χαλκου στην Εγγυν Ανατολη, Βαβυλωνιοι και Ασσυριοι αντιμαχονται για την κυριαρχια (εικ. 3). Στην κεντρικη Αμερικη, στην περιοχη οπου αργοτερα δημιουργηθηκε η αυτοκρατορια των Αζτεκων, ζουσαν φυλες οπως οι Μιξτεκοι, οι Ζαποτεκοι, οι Τσιτσιμεκοι, οι Ολμεκοι και οι Τολτεκοι (εικ. 4). Οι Αζτεκοι σχηματιστηκαν πολυ αργοτερα, συγχωνευοντας τις προγενεστερες φυλες και αφομοιωνοντας ηθη, εθιμα, τεχνες και τεχνικες.

Η αφομοιωση χαρακτηριστικων των αλλων ειναι ενα ακομη κριτηριο στο να καταλαβουμε πως και που διεφεραν οι λαοι αυτοι μεταξυ τους. Για αυτο βλεπουμε ομοιοτητες στην αναπαρασταση ανθρωπινων μορφων μεταξυ Μαγιας και Αζτεκων, αλλα και στην τεχνικη κατασκευης πυραμιδων, στα ιερογλυφικα τους συμβολα κτλ. Ειχαν χρησιμοποιησει τις τεχνικες των προγενεστερων τους, π.χ. των Τολτεκων. Ομοιως και στην Μεσοποταμια. Ο δαιμονας με την πλεκτη γενειαδα, την τιαρα με τα τρια παραλληλα κερατα και το σωμα φτερωτου ταυρου απανταται τοσο στην Βαβυλωνα, οσο και στην Ασσουρ, την Νινευη, ακομα δε και στην υστεροτερη χρονικα Περσεπολη. Η τεχνοτροπια κατασκευης ανθρωπινων μορφων που βρεθηκαν στην Ουρ, την Νινευη, το Μαρι, δεν διαφερει. Ακομα και η σφηνοειδης γραφη, την οποια τοσο Βαβυλωνιοι, οσο και Ασσυριοι χρησιμοποιουν και προηλθε απο τους Σουμεριους.

Πραγματι δυσκολο να διαπιστωσει κανεις απο την εικονογραφια και μονο, εαν και ποσο διαφερουν ολοι αυτοι οι πολιτισμοι αναμεταξυ τους. Οι αρχαιοι Ελληνες συγγραφεις (Ηροδοτος) λ.χ. δεν ειναι κατατοπιστικοι στο κατα ποσο διαφερουν οι Λυδοι και οι Φρυγες μεταξυ τους. Και οι δυο θεωρουνται βαρβαροι λαοι και πλουσιοι και ομοιως ερμηνευονται εικονογραφικα.

5. Ο αιγυπτιακος Θεος Ανουβις

6. Ο ινδικος Θεος Γκανεσα

Η θρησκεια ειναι ενας αλλος ιδιαιτερος τομεας. Πριν απο καιρο, ο φιλος του ιστολογιου Λευτερης μας ειχε επιστησει την προσοχη στις εκδηλες ομοιοτητες μεταξυ αρχαιας αιγυπτιακης και ινδικης θρησκειας. Πραγματικα και οι δυο τους χαρακτηριζονται απο την ποικιλια πολλων θεοτητων, οι οποιες ειναι κατα κυριο λογο ζωομορφες (εικ. 5-6). Αυτο φυσικα δεν σημαινει απαραιτητα οτι ο ενας πολιτισμος επηρρεασε τον αλλον, δεδομενης της τεραστιας γεωγραφικης αποστασης μεταξυ των. Προκειται ωστοσο για ενα θεμα το οποιο αρμοζει να ερευνηθει δια της συγκριτικης μεθοδου της μελετης της θρησκειολογιας και της εθνοαρχαιολογιας.

7. Αποτροπαικη αναγλυφη παρασταση Μεδουσας

8. Τελετη των Μαορι

Ενα τελευταιο παραδειγμα μπορει να αποτελεσει ο μορφασμος οταν βγαζουμε την γλωσσα εξω. Στη σημερινη δυτικη κοινωνια, ο μορφασμος αυτος ερμηνευεται ως ενδειξη απεχθειας προς κατι, αλλα και κοροιδιας προς καποιον. Αρκει να θυμηθουμε την γνωστη φωτογραφια του Αινσταιν. Στους Μαορι η γλωσσα εξω εκφραζει επιθετικοτητα και ειναι τμημα των τελετων των πολεμιστων (εικ. 8). Το αξιοπεριεργο ειναι, οτι στην Ελλαδα της αρχαικης εποχης, το μοτιβο της κεφαλης της Μεδουσας με την γλωσσα προτεταμενη προς τα εξω μπορει να ερμηνευτει ομοιως ως σημα επιθετικοτητας και αποτροπιασμου (εικ. 7). Το βλεμμα της Μεδουσας, που πετρωνει τους παντες και προσαρτηθηκε ειτε στην πανοπλια, ειτε στην ασπιδα της θεας Αθηνας, αναφερεται ευθεως στον συμβολισμο των αμυντικων αυτων οπλων.

..........................................................

Οι παραπανω σκεψεις περι συγκριτικης αρχαιολογιας, εθνολογιας κτλ. επιστημων προκειμενου να ερμηνευτουν σε νεο πλαισιο οι αρχαιοι πολιτισμοι προεκυψαν μετα απο επισκεψη του γραφοντος την περασμενη εβδομαδα στο Μουσειο Εθνολογιας του Βερολινου. Οι ριζες τους ομως ειναι πολυ πιο παλιες. Εντοπιζονται σε μια επισκεψη του γραφοντος στο Μουσειο της Καρλσρουης το 2004, στα πλαισια μιας εκθεσης για τους Φοινικες και τον πολιτισμο της Καρχηδονας. Αναμεσα στα εκθεματα εβρισκε κανεις πολυχρωμα φυαλιδια απο γυαλι, μεταλλικες φυαλες, αναπαραστασεις σφιγγων και ειδωλιων της εποχης του Χαλκου απο ελεφαντοδοντο. Απο τις υστεροτερες περιοδους προερχονταν ανθρωπομορφες σαρκοφαγοι, τα χαρακτηριστικα των οποιων ησαν ελληνικα (εικ. 9). Τεχνεργα που εμοιαζαν με αιγυπτιακα, με ασσυριακα, με ελληνικα... Που ειναι ομως το φοινικικο στοιχειο; Εχουν ολα αυτα κατασκευαστει απο Φοινικες; Και εαν ναι, ποιοι και που ειναι αυτοι οι Φοινικες; Γιατι δεν υπαρχει καποιο εργο τεχνης, στο οποιο μπορουμε να αναγνωρισουμε τον Φοινικα;

9. Ανθρωπομορφη μαρμαρινη σαρκοφαγος απο την Φοινικη στο μουσειο του Λουβρου

Oι υπευθυνοι της εκθεσης αδυνατουσαν να απαντησουν στις ερωτησεις αυτες. Η αποψη τους ηταν, οτι οι Φοινικες δεν ειχαν την ταση να απεικονιζουν τους εαυτους τους και τα εθιμα τους, την καθημερινη τους ζωη, οπως εκαναν οι Ελληνες. Η απαντηση φυσικα και δεν ικανοποιησε.

Λεγεται οτι οι Φοινικες ηταν ενας λαος εμπορων και βιοτεχνων, που, απο τις Συροπαλαιστινιακες ακτες εξαπλωθηκαν, ιδρυοντας ποστα στη Μεσογειο κατα την Πρωιμη Εποχη του Σιδηρου. Κι ομως, ειναι δυσκολο να φανταστουμε εναν ολοκληρο λαο να φτιαχνει μονο καλλιτεχνηματα. Αλλες ασχολιες δεν ειχαν; Ποιος ηταν υπευθυνος για τους αγρους και τα ζωα; Ποιος εφτιαχνε ρουχα να φορανε;

Τους Φοινικες τους γνωρισαμε απο τον Ομηρο. Αυτος στα επη του τους αναφερει ως πειρατες. Αυτα ολα, μας κανουν να αναρωτιομαστε, εαν οι Φοινικες του Ομηρου ανηκουν στην ιδια εθνοτητα που κατασκευασε τα τεχνεργα. Τα περισσοτερα εκ των οποιων φερουν αιγυπτιακα και ανατολιτικα σχεδια συνδυασμενα ετσι, ωστε να δινουν την εντυπωση οτι ειναι κυριως σουβενιρς για τους αρχοντες της τοτε εποχης. Επισης σκεφτομαστε, εαν οταν μιλαμε για Φοινικες, θα επρεπε οντως να μιλαμε για εναν λαο, ενα εθνος η' μηπως ειμαστε πιο κοντα στην αληθεια, εαν λεγαμε οτι προκειται για καποια συγκεκριμενη επαγγελματικη καστα της βορειου και κεντρικης Συριας;

Διοτι, εαν παμε μερικους αιωνες πιο πισω, στην Υστερη Εποχη του Χαλκου, θα διαπιστωσουμε οτι η φαραωνικη Αιγυπτος κατακλυζεται απο μινιατουρες μυκηναικων ψευδοστομων αμφορεων, οχι μονο απο πηλο, αλλα και απο αλλα υλικα, οπως αλαβαστρο και λαπις λαζουλι. Ερευνες που εχουν γινει, εχουν εντοπισει τα εργαστηρια παρασκευης των αμφορεων αυτων στην περιοχη της Συριας, η οποια ονομαστηκε μετεπειτα Φοινικη. Πολλα απο αυτα προερχονται απο πολεις οπως η Ουγκαριτ και η Βυβλος. Και εαν η Ουγκαριτ καταστραφηκε με το τελος της Εποχης του Χαλκου για να μην ξανακατοικηθει, η Βυβλος συνεχισε να υπαρχει τους επομενους αιωνες, ως μια εκ των φοινικικων πολεων, μαζι με την Τυρο και την Σιδωνα.

Επισης να μην ξεχναμε οτι η Συροπαλαιστινη ηταν πεδιο συγκρουσης και αφομοιωσης πολιτισμων. Ο φαραω Τουθμωσις ΙΙΙ ειχε καταλαβει ολοκληρη την Συρια και σημερα ειναι φανερη η αιγυπτιακη επιρροη σε καποια αντικειμενα της Υστερης Εποχης του Χαλκου. Οι δε Ασσυροβαβυλωνιοι προσαρτησαν αιωνες αργοτερα εδαφη της Συριας υπο τον ελεγχο τους. Η δε πολιτισμικη επιρροη τους εκδηλωνεται επισης σε εργα τεχνης της Πρωιμης Εποχης του Σιδηρου.

Ανα την Μεσογειο υπαρχουν περιοχες, οι οποιες χαρακτηριστηκαν ως φοινικικα ποστα. Τετοιες ειναι το Κιτιο στην Κυπρο, ο Κομμος στην Κρητη, η Μαλτα, η Μοτυα στην Σικελια, η Σαρδινια, η Μαγιορκα, η Ιμπιζα. Εικαζεται ομως, εαν οι εμποροι και δημιουργοι αυτων των εστιων ανηκαν στην ιδια εθνικη ομαδα με τους τεχνιτες της Συριας και τους πειρατες που αναφερει ο Ομηρος. Οι οποιοι ονομαστηκαν Φοινικες κατα τον Ηροδοτο, διοτι χρησιμοποιουσαν κατα κορον το κοκκινο χρωμα, το οποιο παρηγαγαν απο συγκεκριμενο ειδος κοχυλιου. Ελληνες ερευνητες διεθνους φημης, οπως οι καθηγητες Χρηστος Ντουμας και Νικολαος Σταμπολιδης, αμφισβητουν παντως την υπαρξη των Φοινικων. Αμφιβολιες για την εθνικη τους υποσταση εξεφρασε και ο διακεκριμενος Σερ Τζων Μπορντμαν. Βασικα οι πληροφοριες που εχουμε προερχονται απο τους αρχαιους Ελληνες συγγραφεις. Εν συνεχεια, απο τα αρχαιολογικα δεδομενα, τα οποια αναφερθηκαν παραπανω. Η δε ερμηνεια τους δεν πειθει ιδαιτερα. Αλλωστε, οι ιδιοι, απο οσο γνωριζουμε, δεν αυτοαποκαλουνταν Φοινικες, αλλα οριζονταν βαση της προελευσης τους, π.χ. Τυριοι, Σιδωνιοι κτλ. Οσο για την αλφαβητικη γραφη τους, πιο πιθανο ειναι να προεκυψε ως συστημα καταμετρησης προιοντων και αγαθων, ομοιως οπως η παλιοτερη και σχετικα δυσχρηστη μυκηναικη Γραμμικη Β. Κατι τετοιο χρειαζονται οι εμποροι και οι τεχνιτες, για να ξερουν τι ανταλλασουν και τι παραγουν.

Ωστοσο φαινεται, οτι το ζητημα αυτο εχει πολυ ψωμι ακομα, μιας και που πολλα πραγματα για αυτους τους Φοινικες ειναι ακομα αγνωστα, οπως αναφερθηκε παραπανω. Ενα σημαντικο εμποδιο της ταυτοποιησης τους ειναι η ελλειψη αναπαραστασεων των ιδιων.